Complete Works of Virgil

Home > Other > Complete Works of Virgil > Page 283
Complete Works of Virgil Page 283

by Virgil


  ipsius ante oculos ingens a vertice pontus

  in puppim ferit: excutitur pronusque magister 115

  volvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem

  torquet agens circum, et rapidus vorat aequore vortex.

  Adparent rari nantes in gurgite vasto,

  arma virum, tabulaeque, et Troia gaza per undas.

  Iam validam Ilionei navem, iam fortis Achati, 120

  et qua vectus Abas, et qua grandaevus Aletes,

  vicit hiems; laxis laterum compagibus omnes

  accipiunt inimicum imbrem, rimisque fatiscunt.

  Interea magno misceri murmure pontum,

  emissamque hiemem sensit Neptunus, et imis 125

  stagna refusa vadis, graviter commotus; et alto

  prospiciens, summa placidum caput extulit unda.

  Disiectam Aeneae, toto videt aequore classem,

  fluctibus oppressos Troas caelique ruina,

  nec latuere doli fratrem Iunonis et irae. 130

  Eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur:

  ‘Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?

  Iam caelum terramque meo sine numine, venti,

  miscere, et tantas audetis tollere moles?

  Quos ego — sed motos praestat componere fluctus. 135

  Post mihi non simili poena commissa luetis.

  Maturate fugam, regique haec dicite vestro:

  non illi imperium pelagi saevumque tridentem,

  sed mihi sorte datum. Tenet ille immania saxa,

  vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula 140

  Aeolus, et clauso ventorum carcere regnet.’

  Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat,

  collectasque fugat nubes, solemque reducit.

  Cymothoe simul et Triton adnixus acuto

  detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti; 145

  et vastas aperit syrtis, et temperat aequor,

  atque rotis summas levibus perlabitur undas.

  Ac veluti magno in populo cum saepe coorta est

  seditio, saevitque animis ignobile volgus,

  iamque faces et saxa volant — furor arma ministrat; 150

  tum, pietate gravem ac meritis si forte virum quem

  conspexere, silent, arrectisque auribus adstant;

  ille regit dictis animos, et pectora mulcet, —

  sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam

  prospiciens genitor caeloque invectus aperto 155

  flectit equos, curruque volans dat lora secundo.

  Defessi Aeneadae, quae proxima litora, cursu

  contendunt petere, et Libyae vertuntur ad oras.

  Est in secessu longo locus: insula portum

  efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto 160

  frangitur inque sinus scindit sese unda reductos.

  Hinc atque hinc vastae rupes geminique minantur

  in caelum scopuli, quorum sub vertice late

  aequora tuta silent; tum silvis scaena coruscis

  desuper horrentique atrum nemus imminet umbra. 165

  Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum,

  intus aquae dulces vivoque sedilia saxo,

  nympharum domus: hic fessas non vincula navis

  ulla tenent, unco non alligat ancora morsu.

  Huc septem Aeneas collectis navibus omni 170

  ex numero subit; ac magno telluris amore

  egressi optata potiuntur Troes harena,

  et sale tabentis artus in litore ponunt.

  Ac primum silici scintillam excudit Achates,

  succepitque ignem foliis, atque arida circum 175

  nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam.

  Tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma

  expediunt fessi rerum, frugesque receptas

  et torrere parant flammis et frangere saxo.

  Aeneas scopulum interea conscendit, et omnem 180

  prospectum late pelago petit, Anthea si quem

  iactatum vento videat Phrygiasque biremis,

  aut Capyn, aut celsis in puppibus arma Caici.

  Navem in conspectu nullam, tris litore cervos

  prospicit errantis; hos tota armenta sequuntur 185

  a tergo, et longum per vallis pascitur agmen.

  Constitit hic, arcumque manu celerisque sagittas

  corripuit, fidus quae tela gerebat Achates;

  ductoresque ipsos primum, capita alta ferentis

  cornibus arboreis, sternit, tum volgus, et omnem 190

  miscet agens telis nemora inter frondea turbam;

  nec prius absistit, quam septem ingentia victor

  corpora fundat humi, et numerum cum navibus aequet.

  Hinc portum petit, et socios partitur in omnes.

  Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes 195

  litore Trinacrio dederatque abeuntibus heros,

  dividit, et dictis maerentia pectora mulcet:

  ‘O socii — neque enim ignari sumus ante malorum —

  O passi graviora, dabit deus his quoque finem.

  Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis 200

  accestis scopulos, vos et Cyclopea saxa

  experti: revocate animos, maestumque timorem

  mittite: forsan et haec olim meminisse iuvabit.

  Per varios casus, per tot discrimina rerum

  tendimus in Latium; sedes ubi fata quietas 205

  ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae.

  Durate, et vosmet rebus servate secundis.’

  Talia voce refert, curisque ingentibus aeger

  spem voltu simulat, premit altum corde dolorem.

  Illi se praedae accingunt, dapibusque futuris; 210

  tergora deripiunt costis et viscera nudant;

  pars in frusta secant veribusque trementia figunt;

  litore aena locant alii, flammasque ministrant.

  Tum victu revocant vires, fusique per herbam

  implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae. 215

  Postquam exempta fames epulis mensaeque remotae,

  amissos longo socios sermone requirunt,

  spemque metumque inter dubii, seu vivere credant,

  sive extrema pati nec iam exaudire vocatos.

  Praecipue pius Aeneas nunc acris Oronti, 220

  nunc Amyci casum gemit et crudelia secum

  fata Lyci, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum.

  Et iam finis erat, cum Iuppiter aethere summo

  despiciens mare velivolum terrasque iacentis

  litoraque et latos populos, sic vertice caeli 225

  constitit, et Libyae defixit lumina regnis.

  Atque illum talis iactantem pectore curas

  tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis

  adloquitur Venus: ‘O qui res hominumque deumque

  aeternis regis imperiis, et fulmine terres, 230

  quid meus Aeneas in te committere tantum,

  quid Troes potuere, quibus, tot funera passis,

  cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis?

  Certe hinc Romanos olim, volventibus annis,

  hinc fore ductores, revocato a sanguine Teucri, 235

  qui mare, qui terras omni dicione tenerent,

  pollicitus, quae te, genitor, sententia vertit?

  Hoc equidem occasum Troiae tristisque ruinas

  solabar, fatis contraria fata rependens;

  nunc eadem fortuna viros tot casibus actos 240

  insequitur. Quem das finem, rex magne, laborum?

  Antenor potuit, mediis elapsus Achivis,

  Illyricos penetrare sinus, atque intima tutus

  regna Liburnorum, et fontem superare Timavi,

  unde per ora novem vasto cum murmure montis 245

  it mare proruptum et pelago premit arva sonanti.

  Hic tamen ille urbem Patavi sedesque locavit

  Teucrorum, et genti nomen dedit, armaque fixit

  Troia; nunc placida compostus pace quiescit:

  nos, tua progenies, caeli quibus adnuis arcem, 250

  navibus (
infandum!) amissis, unius ob iram

  prodimur atque Italis longe disiungimur oris.

  Hic pietatis honos? Sic nos in sceptra reponis?’

  Olli subridens hominum sator atque deorum,

  voltu, quo caelum tempestatesque serenat, 255

  oscula libavit natae, dehinc talia fatur:

  ‘Parce metu, Cytherea: manent immota tuorum

  fata tibi; cernes urbem et promissa Lavini

  moenia, sublimemque feres ad sidera caeli

  magnanimum Aenean; neque me sententia vertit. 260

  Hic tibi (fabor enim, quando haec te cura remordet,

  longius et volvens fatorum arcana movebo)

  bellum ingens geret Italia, populosque feroces

  contundet, moresque viris et moenia ponet,

  tertia dum Latio regnantem viderit aestas, 265

  ternaque transierint Rutulis hiberna subactis.

  At puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo

  additur, — Ilus erat, dum res stetit Ilia regno, —

  triginta magnos volvendis mensibus orbis

  imperio explebit, regnumque ab sede Lavini 270

  transferet, et longam multa vi muniet Albam.

  Hic iam ter centum totos regnabitur annos

  gente sub Hectorea, donec regina sacerdos,

  Marte gravis, geminam partu dabit Ilia prolem.

  Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus 275

  Romulus excipiet gentem, et Mavortia condet

  moenia, Romanosque suo de nomine dicet.

  His ego nec metas rerum nec tempora pono;

  imperium sine fine dedi. Quin aspera Iuno,

  quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat, 280

  consilia in melius referet, mecumque fovebit

  Romanos rerum dominos gentemque togatam:

  sic placitum. Veniet lustris labentibus aetas,

  cum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas

  servitio premet, ac victis dominabitur Argis. 285

  Nascetur pulchra Troianus origine Caesar,

  imperium oceano, famam qui terminet astris, —

  Iulius, a magno demissum nomen Iulo.

  Hunc tu olim caelo, spoliis Orientis onustum,

  accipies secura; vocabitur hic quoque votis. 290

  Aspera tum positis mitescent saecula bellis;

  cana Fides, et Vesta, Remo cum fratre Quirinus,

  iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis

  claudentur Belli portae; Furor impius intus,

  saeva sedens super arma, et centum vinctus aenis 295

  post tergum nodis, fremet horridus ore cruento.’

  Haec ait, et Maia genitum demittit ab alto,

  ut terrae, utque novae pateant Karthaginis arces

  hospitio Teucris, ne fati nescia Dido

  finibus arceret: volat ille per aera magnum 300

  remigio alarum, ac Libyae citus adstitit oris.

  Et iam iussa facit, ponuntque ferocia Poeni

  corda volente deo; in primis regina quietum

  accipit in Teucros animum mentemque benignam.

  At pius Aeneas, per noctem plurima volvens, 305

  ut primum lux alma data est, exire locosque

  explorare novos, quas vento accesserit oras,

  qui teneant, nam inculta videt, hominesne feraene,

  quaerere constituit, sociisque exacta referre

  Classem in convexo nemorum sub rupe cavata 310

  arboribus clausam circum atque horrentibus umbris

  occulit; ipse uno graditur comitatus Achate,

  bina manu lato crispans hastilia ferro.

  Cui mater media sese tulit obvia silva,

  virginis os habitumque gerens, et virginis arma 315

  Spartanae, vel qualis equos Threissa fatigat

  Harpalyce, volucremque fuga praevertitur Hebrum.

  Namque umeris de more habilem suspenderat arcum

  venatrix, dederatque comam diffundere ventis,

  nuda genu, nodoque sinus collecta fluentis. 320

  Ac prior, ‘Heus’ inquit ‘iuvenes, monstrate mearum

  vidistis si quam hic errantem forte sororum,

  succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis,

  aut spumantis apri cursum clamore prementem.’

  Sic Venus; et Veneris contra sic filius orsus: 325

  ‘Nulla tuarum audita mihi neque visa sororum —

  O quam te memorem, virgo? Namque haud tibi voltus

  mortalis, nec vox hominem sonat: O, dea certe —

  an Phoebi soror? an nympharum sanguinis una? —

  sis felix, nostrumque leves, quaecumque, laborem, 330

  et, quo sub caelo tandem, quibus orbis in oris

  iactemur, doceas. Ignari hominumque locorumque

  erramus, vento huc vastis et fluctibus acti:

  multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra.’

  Tum Venus: ‘Haud equidem tali me dignor honore; 335

  virginibus Tyriis mos est gestare pharetram,

  purpureoque alte suras vincire cothurno.

  Punica regna vides, Tyrios et Agenoris urbem;

  sed fines Libyci, genus intractabile bello.

  Imperium Dido Tyria regit urbe profecta, 340

  germanum fugiens. Longa est iniuria, longae

  ambages; sed summa sequar fastigia rerum.

  ‘Huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agri

  Phoenicum, et magno miserae dilectus amore,

  cui pater intactam dederat, primisque iugarat 345

  ominibus. Sed regna Tyri germanus habebat

  Pygmalion, scelere ante alios immanior omnes.

  Quos inter medius venit furor. Ille Sychaeum

  impius ante aras, atque auri caecus amore,

  clam ferro incautum superat, securus amorum 350

  germanae; factumque diu celavit, et aegram,

  multa malus simulans, vana spe lusit amantem.

  Ipsa sed in somnis inhumati venit imago

  coniugis, ora modis attollens pallida miris,

  crudeles aras traiectaque pectora ferro 355

  nudavit, caecumque domus scelus omne retexit.

  Tum celerare fugam patriaque excedere suadet,

  auxiliumque viae veteres tellure recludit

  thesauros, ignotum argenti pondus et auri.

  His commota fugam Dido sociosque parabat: 360

  conveniunt, quibus aut odium crudele tyranni

  aut metus acer erat; navis, quae forte paratae,

  corripiunt, onerantque auro: portantur avari

  Pygmalionis opes pelago; dux femina facti.

  Devenere locos, ubi nunc ingentia cernis 365

  moenia surgentemque novae Karthaginis arcem,

  mercatique solum, facti de nomine Byrsam,

  taurino quantum possent circumdare tergo.

  Sed vos qui tandem, quibus aut venistis ab oris,

  quove tenetis iter? ‘Quaerenti talibus ille 370

  suspirans, imoque trahens a pectore vocem:

  ‘O dea, si prima repetens ab origine pergam,

  et vacet annalis nostrorum audire laborum,

  ante diem clauso componat Vesper Olympo.

  Nos Troia antiqua, si vestras forte per auris 375

  Troiae nomen iit, diversa per aequora vectos

  forte sua Libycis tempestas adpulit oris.

  Sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste Penates

  classe veho mecum, fama super aethera notus.

  Italiam quaero patriam et genus ab Iove summo. 380

  Bis denis Phrygium conscendi navibus aequor,

  matre dea monstrante viam, data fata secutus;

  vix septem convolsae undis Euroque supersunt.

  Ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro,

  Europa atque Asia pulsus.’ Nec plura querentem 385

  passa Venus medio sic interfata dolore est:

  ‘Quisquis es, haud, credo, invisus caelestibus auras

  vitalis carpis, Tyriam qui adveneris urbem.

  Perge modo, atque hinc te reginae ad limi
na perfer,

  Namque tibi reduces socios classemque relatam 390

  nuntio, et in tutum versis aquilonibus actam,

  ni frustra augurium vani docuere parentes.

  Aspice bis senos laetantis agmine cycnos,

  aetheria quos lapsa plaga Iovis ales aperto

  turbabat caelo; nunc terras ordine longo 395

  aut capere, aut captas iam despectare videntur:

  ut reduces illi ludunt stridentibus alis,

  et coetu cinxere polum, cantusque dedere,

  haud aliter puppesque tuae pubesque tuorum

  aut portum tenet aut pleno subit ostia velo. 400

  Perge modo, et, qua te ducit via, dirige gressum.’

  Dixit, et avertens rosea cervice refulsit,

  ambrosiaeque comae divinum vertice odorem

  spiravere, pedes vestis defluxit ad imos,

  et vera incessu patuit dea. Ille ubi matrem 405

  adgnovit, tali fugientem est voce secutus:

  ‘Quid natum totiens, crudelis tu quoque, falsis

  ludis imaginibus? Cur dextrae iungere dextram

  non datur, ac veras audire et reddere voces?’

  Talibus incusat, gressumque ad moenia tendit: 410

  at Venus obscuro gradientes aere saepsit,

  et multo nebulae circum dea fudit amictu,

  cernere ne quis eos, neu quis contingere posset,

  molirive moram, aut veniendi poscere causas.

  Ipsa Paphum sublimis abit, sedesque revisit 415

  laeta suas, ubi templum illi, centumque Sabaeo

  ture calent arae, sertisque recentibus halant.

  Corripuere viam interea, qua semita monstrat.

  Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi

  imminet, adversasque adspectat desuper arces. 420

  Miratur molem Aeneas, magalia quondam,

  miratur portas strepitumque et strata viarum.

  Instant ardentes Tyrii pars ducere muros,

  molirique arcem et manibus subvolvere saxa,

  pars optare locum tecto et concludere sulco. 425

  [Iura magistratusque legunt sanctumque senatum;]

  hic portus alii effodiunt; hic alta theatris

  fundamenta locant alii, immanisque columnas

  rupibus excidunt, scaenis decora alta futuris.

  Qualis apes aestate nova per florea rura 430

  exercet sub sole labor, cum gentis adultos

  educunt fetus, aut cum liquentia mella

  stipant et dulci distendunt nectare cellas,

  aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto

  ignavom fucos pecus a praesepibus arcent: 435

  fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.

  ‘O fortunati, quorum iam moenia surgunt!’

  Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis.

  Infert se saeptus nebula, mirabile dictu,

  per medios, miscetque viris, neque cernitur ulli. 440

 

‹ Prev