Complete Works of Virgil

Home > Other > Complete Works of Virgil > Page 288
Complete Works of Virgil Page 288

by Virgil


  excutimur cursu et caecis erramus in undis. 200

  ipse diem noctemque negat discernere caelo

  nec meminisse uiae media Palinurus in unda.

  tris adeo incertos caeca caligine soles

  erramus pelago, totidem sine sidere noctes.

  quarto terra die primum se attollere tandem 205

  uisa, aperire procul montis ac uoluere fumum.

  uela cadunt, remis insurgimus; haud mora, nautae

  adnixi torquent spumas et caerula uerrunt.

  seruatum ex undis Strophadum me litora primum

  excipiunt. Strophades Graio stant nomine dictae 210

  insulae Ionio in magno, quas dira Celaeno

  Harpyiaeque colunt aliae, Phineia postquam

  clausa domus mensasque metu liquere priores.

  tristius haud illis monstrum, nec saeuior ulla

  pestis et ira deum Stygiis sese extulit undis. 215

  uirginei uolucrum uultus, foedissima uentris

  proluuies uncaeque manus et pallida semper

  ora fame.

  huc ubi delati portus intrauimus, ecce

  laeta boum passim campis armenta uidemus 220

  caprigenumque pecus nullo custode per herbas.

  inruimus ferro et diuos ipsumque uocamus

  in partem praedamque Iouem; tum litore curuo

  exstruimusque toros dapibusque epulamur opimis.

  at subitae horrifico lapsu de montibus adsunt 225

  Harpyiae et magnis quatiunt clangoribus alas,

  diripiuntque dapes contactuque omnia foedant

  immundo; tum uox taetrum dira inter odorem.

  rursum in secessu longo sub rupe cauata

  [arboribus clausam circum atque horrentibus umbris] 230

  instruimus mensas arisque reponimus ignem;

  rursum ex diuerso caeli caecisque latebris

  turba sonans praedam pedibus circumuolat uncis,

  polluit ore dapes. sociis tunc arma capessant

  edico, et dira bellum cum gente gerendum. 235

  haud secus ac iussi faciunt tectosque per herbam

  disponunt ensis et scuta latentia condunt.

  ergo ubi delapsae sonitum per curua dedere

  litora, dat signum specula Misenus ab alta

  aere cauo. inuadunt socii et noua proelia temptant, 240

  obscenas pelagi ferro foedare uolucris.

  sed neque uim plumis ullam nec uulnera tergo

  accipiunt, celerique fuga sub sidera lapsae

  semesam praedam et uestigia foeda relinquunt.

  una in praecelsa consedit rupe Celaeno, 245

  infelix uates, rumpitque hanc pectore uocem;

  ‘bellum etiam pro caede boum stratisque iuuencis,

  Laomedontiadae, bellumne inferre paratis

  et patrio Harpyias insontis pellere regno?

  accipite ergo animis atque haec mea figite dicta, 250

  quae Phoebo pater omnipotens, mihi Phoebus Apollo

  praedixit, uobis Furiarum ego maxima pando.

  Italiam cursu petitis uentisque uocatis:

  ibitis Italiam portusque intrare licebit.

  sed non ante datam cingetis moenibus urbem 255

  quam uos dira fames nostraeque iniuria caedis

  ambesas subigat malis absumere mensas.’

  dixit, et in siluam pennis ablata refugit.

  at sociis subita gelidus formidine sanguis

  deriguit: cecidere animi, nec iam amplius armis, 260

  sed uotis precibusque iubent exposcere pacem,

  siue deae seu sint dirae obscenaeque uolucres.

  et pater Anchises passis de litore palmis

  numina magna uocat meritosque indicit honores:

  ‘di, prohibete minas; di, talem auertite casum 265

  et placidi seruate pios.’ tum litore funem

  deripere excussosque iubet laxare rudentis.

  tendunt uela Noti: fugimus spumantibus undis

  qua cursum uentusque gubernatorque uocabat.

  iam medio apparet fluctu nemorosa Zacynthos 270

  Dulichiumque Sameque et Neritos ardua saxis.

  effugimus scopulos Ithacae, Laertia regna,

  et terram altricem saeui exsecramur Vlixi.

  mox et Leucatae nimbosa cacumina montis

  et formidatus nautis aperitur Apollo. 275

  hunc petimus fessi et paruae succedimus urbi;

  ancora de prora iacitur, stant litore puppes.

  Ergo insperata tandem tellure potiti

  lustramurque Ioui uotisque incendimus aras,

  Actiaque Iliacis celebramus litora ludis. 280

  exercent patrias oleo labente palaestras

  nudati socii: iuuat euasisse tot urbes

  Argolicas mediosque fugam tenuisse per hostis.

  interea magnum sol circumuoluitur annum

  et glacialis hiems Aquilonibus asperat undas. 285

  aere cauo clipeum, magni gestamen Abantis,

  postibus aduersis figo et rem carmine signo:

  aeneas haec de danais victoribvs arma;

  linquere tum portus iubeo et considere transtris.

  certatim socii feriunt mare et aequora uerrunt: 290

  protinus aerias Phaeacum abscondimus arces

  litoraque Epiri legimus portuque subimus

  Chaonio et celsam Buthroti accedimus urbem.

  Hic incredibilis rerum fama occupat auris,

  Priamiden Helenum Graias regnare per urbis 295

  coniugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum,

  et patrio Andromachen iterum cessisse marito.

  obstipui, miroque incensum pectus amore

  compellare uirum et casus cognoscere tantos.

  progredior portu classis et litora linquens, 300

  sollemnis cum forte dapes et tristia dona

  ante urbem in luco falsi Simoentis ad undam

  libabat cineri Andromache manisque uocabat

  Hectoreum ad tumulum, uiridi quem caespite inanem

  et geminas, causam lacrimis, sacrauerat aras. 305

  ut me conspexit uenientem et Troia circum

  arma amens uidit, magnis exterrita monstris

  deriguit uisu in medio, calor ossa reliquit,

  labitur, et longo uix tandem tempore fatur:

  ‘uerane te facies, uerus mihi nuntius adfers, 310

  nate dea? uiuisne? aut, si lux alma recessit,

  Hector ubi est?’ dixit, lacrimasque effudit et omnem

  impleuit clamore locum. uix pauca furenti

  subicio et raris turbatus uocibus hisco:

  ‘uiuo equidem uitamque extrema per omnia duco; 315

  ne dubita, nam uera uides.

  heu! quis te casus deiectam coniuge tanto

  excipit, aut quae digna satis fortuna reuisit,

  Hectoris Andromache? Pyrrhin conubia seruas?’

  deiecit uultum et demissa uoce locuta est: 320

  ‘o felix una ante alias Priameia uirgo,

  hostilem ad tumulum Troiae sub moenibus altis

  iussa mori, quae sortitus non pertulit ullos

  nec uictoris heri tetigit captiua cubile!

  nos patria incensa diuersa per aequora uectae 325

  stirpis Achilleae fastus iuuenemque superbum

  seruitio enixae tulimus; qui deinde secutus

  Ledaeam Hermionen Lacedaemoniosque hymenaeos

  me famulo famulamque Heleno transmisit habendam.

  ast illum ereptae magno flammatus amore 330

  coniugis et scelerum furiis agitatus Orestes

  excipit incautum patriasque obtruncat ad aras.

  morte Neoptolemi regnorum reddita cessit

  pars Heleno, qui Chaonios cognomine campos

  Chaoniamque omnem Troiano a Chaone dixit, 335

  Pergamaque Iliacamque iugis hanc addidit arcem.

  sed tibi qui cursum uenti, quae fata dedere?

  aut quisnam ignarum nostris deus appulit oris?

  quid puer Ascanius? superatne et uescitur aura?

  quem tibi iam Troia — 340
>
  ecqua tamen puero est amissae cura parentis?

  ecquid in antiquam uirtutem animosque uirilis

  et pater Aeneas et auunculus excitat Hector?’

  talia fundebat lacrimans longosque ciebat

  incassum fletus, cum sese a moenibus heros 345

  Priamides multis Helenus comitantibus adfert,

  agnoscitque suos laetusque ad limina ducit,

  et multum lacrimas uerba inter singula fundit.

  procedo et paruam Troiam simulataque magnis

  Pergama et arentem Xanthi cognomine riuum 350

  agnosco, Scaeaeque amplector limina portae;

  nec non et Teucri socia simul urbe fruuntur.

  illos porticibus rex accipiebat in amplis:

  aulai medio libabant pocula Bacchi

  impositis auro dapibus, paterasque tenebant. 355

  Iamque dies alterque dies processit, et aurae

  uela uocant tumidoque inflatur carbasus Austro:

  his uatem adgredior dictis ac talia quaeso:

  ‘Troiugena, interpres diuum, qui numina Phoebi,

  qui tripodas Clarii et laurus, qui sidera sentis 360

  et uolucrum linguas et praepetis omina pennae,

  fare age (namque omnis cursum mihi prospera dixit

  religio, et cuncti suaserunt numine diui

  Italiam petere et terras temptare repostas;

  sola nouum dictuque nefas Harpyia Celaeno 365

  prodigium canit et tristis denuntiat iras

  obscenamque famem), quae prima pericula uito?

  quidue sequens tantos possim superare labores?’

  hic Helenus caesis primum de more iuuencis

  exorat pacem diuum uittasque resoluit 370

  sacrati capitis, meque ad tua limina, Phoebe,

  ipse manu multo suspensum numine ducit,

  atque haec deinde canit diuino ex ore sacerdos:

  ‘Nate dea (nam te maioribus ire per altum

  auspiciis manifesta fides; sic fata deum rex 375

  sortitur uoluitque uices, is uertitur ordo),

  pauca tibi e multis, quo tutior hospita lustres

  aequora et Ausonio possis considere portu,

  expediam dictis; prohibent nam cetera Parcae

  scire Helenum farique uetat Saturnia Iuno. 380

  principio Italiam, quam tu iam rere propinquam

  uicinosque, ignare, paras inuadere portus,

  longa procul longis uia diuidit inuia terris.

  ante et Trinacria lentandus remus in unda

  et salis Ausonii lustrandum nauibus aequor 385

  infernique lacus Aeaeaeque insula Circae,

  quam tuta possis urbem componere terra.

  signa tibi dicam, tu condita mente teneto:

  cum tibi sollicito secreti ad fluminis undam

  litoreis ingens inuenta sub ilicibus sus 390

  triginta capitum fetus enixa iacebit,

  alba solo recubans, albi circum ubera nati,

  is locus urbis erit, requies ea certa laborum.

  nec tu mensarum morsus horresce futuros:

  fata uiam inuenient aderitque uocatus Apollo. 395

  has autem terras Italique hanc litoris oram,

  proxima quae nostri perfunditur aequoris aestu,

  effuge; cuncta malis habitantur moenia Grais.

  hic et Narycii posuerunt moenia Locri,

  et Sallentinos obsedit milite campos 400

  Lyctius Idomeneus; hic illa ducis Meliboei

  parua Philoctetae subnixa Petelia muro.

  quin ubi transmissae steterint trans aequora classes

  et positis aris iam uota in litore solues,

  purpureo uelare comas adopertus amictu, 405

  ne qua inter sanctos ignis in honore deorum

  hostilis facies occurrat et omina turbet.

  hunc socii morem sacrorum, hunc ipse teneto;

  hac casti maneant in religione nepotes.

  ast ubi digressum Siculae te admouerit orae 410

  uentus, et angusti rarescent claustra Pelori,

  laeua tibi tellus et longo laeua petantur

  aequora circuitu; dextrum fuge litus et undas.

  haec loca ui quondam et uasta conuulsa ruina

  (tantum aeui longinqua ualet mutare uetustas) 415

  dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus

  una foret: uenit medio ui pontus et undis

  Hesperium Siculo latus abscidit, aruaque et urbes

  litore diductas angusto interluit aestu.

  dextrum Scylla latus, laeuum implacata Charybdis 420

  obsidet, atque imo barathri ter gurgite uastos

  sorbet in abruptum fluctus rursusque sub auras

  erigit alternos, et sidera uerberat unda.

  at Scyllam caecis cohibet spelunca latebris

  ora exsertantem et nauis in saxa trahentem. 425

  prima hominis facies et pulchro pectore uirgo

  pube tenus, postrema immani corpore pistrix

  delphinum caudas utero commissa luporum.

  praestat Trinacrii metas lustrare Pachyni

  cessantem, longos et circumflectere cursus, 430

  quam semel informem uasto uidisse sub antro

  Scyllam et caeruleis canibus resonantia saxa.

  praeterea, si qua est Heleno prudentia uati,

  si qua fides, animum si ueris implet Apollo,

  unum illud tibi, nate dea, proque omnibus unum 435

  praedicam et repetens iterumque iterumque monebo,

  Iunonis magnae primum prece numen adora,

  Iunoni cane uota libens dominamque potentem

  supplicibus supera donis: sic denique uictor

  Trinacria finis Italos mittere relicta. 440

  huc ubi delatus Cumaeam accesseris urbem

  diuinosque lacus et Auerna sonantia siluis,

  insanam uatem aspicies, quae rupe sub ima

  fata canit foliisque notas et nomina mandat.

  quaecumque in foliis descripsit carmina uirgo 445

  digerit in numerum atque antro seclusa relinquit:

  illa manent immota locis neque ab ordine cedunt.

  uerum eadem, uerso tenuis cum cardine uentus

  impulit et teneras turbauit ianua frondes,

  numquam deinde cauo uolitantia prendere saxo 450

  nec reuocare situs aut iungere carmina curat:

  inconsulti abeunt sedemque odere Sibyllae.

  hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,

  quamuis increpitent socii et ui cursus in altum

  uela uocet, possisque sinus implere secundos, 455

  quin adeas uatem precibusque oracula poscas

  ipsa canat uocemque uolens atque ora resoluat.

  illa tibi Italiae populos uenturaque bella

  et quo quemque modo fugiasque ferasque laborem

  expediet, cursusque dabit uenerata secundos. 460

  haec sunt quae nostra liceat te uoce moneri.

  uade age et ingentem factis fer ad aethera Troiam.’

  Quae postquam uates sic ore effatus amico est,

  dona dehinc auro grauia ac secto elephanto

  imperat ad nauis ferri, stipatque carinis 465

  ingens argentum Dodonaeosque lebetas,

  loricam consertam hamis auroque trilicem,

  et conum insignis galeae cristasque comantis,

  arma Neoptolemi. sunt et sua dona parenti.

  addit equos, additque duces, 470

  remigium supplet, socios simul instruit armis.

  Interea classem uelis aptare iubebat

  Anchises, fieret uento mora ne qua ferenti.

  quem Phoebi interpres multo compellat honore:

  ‘coniugio, Anchisa, Veneris dignate superbo, 475

  cura deum, bis Pergameis erepte ruinis,

  ecce tibi Ausoniae tellus: hanc arripe uelis.

  et tamen hanc pelago praeterlabare necesse est:

  Ausoniae pars illa procul quam pandit Apollo.

  uade,’ ait ‘o felix nati pietate. quid ultra 480

  p
rouehor et fando surgentis demoror Austros?’

  nec minus Andromache digressu maesta supremo

  fert picturatas auri subtemine uestis

  et Phrygiam Ascanio chlamydem (nec cedit honore)

  textilibusque onerat donis, ac talia fatur: 485

  ‘accipe et haec, manuum tibi quae monimenta mearum

  sint, puer, et longum Andromachae testentur amorem,

  coniugis Hectoreae. cape dona extrema tuorum,

  o mihi sola mei super Astyanactis imago.

  sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat; 490

  et nunc aequali tecum pubesceret aeuo.’

  hos ego digrediens lacrimis adfabar obortis:

  ‘uiuite felices, quibus est fortuna peracta

  iam sua: nos alia ex aliis in fata uocamur.

  uobis parta quies: nullum maris aequor arandum, 495

  arua neque Ausoniae semper cedentia retro

  quaerenda. effigiem Xanthi Troiamque uidetis

  quam uestrae fecere manus, melioribus, opto,

  auspiciis, et quae fuerit minus obuia Grais.

  si quando Thybrim uicinaque Thybridis arua 500

  intraro gentique meae data moenia cernam,

  cognatas urbes olim populosque propinquos,

  Epiro Hesperiam (quibus idem Dardanus auctor

  atque idem casus), unam faciemus utramque

  Troiam animis: maneat nostros ea cura nepotes.’ 505

  Prouehimur pelago uicina Ceraunia iuxta,

  unde iter Italiam cursusque breuissimus undis.

  sol ruit interea et montes umbrantur opaci;

  sternimur optatae gremio telluris ad undam

  sortiti remos passimque in litore sicco 510

  corpora curamus, fessos sopor inrigat artus.

  necdum orbem medium Nox Horis acta subibat:

  haud segnis strato surgit Palinurus et omnis

  explorat uentos atque auribus aera captat;

  sidera cuncta notat tacito labentia caelo, 515

  Arcturum pluuiasque Hyadas geminosque Triones,

  armatumque auro circumspicit Oriona.

  postquam cuncta uidet caelo constare sereno,

  dat clarum e puppi signum; nos castra mouemus

  temptamusque uiam et uelorum pandimus alas. 520

  Iamque rubescebat stellis Aurora fugatis

  cum procul obscuros collis humilemque uidemus

  Italiam. Italiam primus conclamat Achates,

  Italiam laeto socii clamore salutant.

  tum pater Anchises magnum cratera corona 525

  induit impleuitque mero, diuosque uocauit

  stans celsa in puppi:

  ‘di maris et terrae tempestatumque potentes,

  ferte uiam uento facilem et spirate secundi.’

  crebrescunt optatae aurae portusque patescit 530

  iam propior, templumque apparet in arce Mineruae;

  uela legunt socii et proras ad litora torquent.

  portus ab euroo fluctu curuatus in arcum,

 

‹ Prev