Book Read Free

Complete Works of Tacitus (Delphi Classics) (Delphi Ancient Classics Book 24)

Page 155

by Publius Cornelius Tacitus


  [29] Cum per haec atque talia Marcellus, ut erat torvus ac minax, voce vultu oculis ardesceret, non illa nota et celebritate periculorum sueta iam senatus maestitia, sed novus et altior pavor manus et tela militum cernentibus. simul ipsius Thraseae venerabilis species obversabatur; et erant qui Helvidium quoque miserarentur, innoxiae adfinitatis poenas daturum. quid Agrippino obiectum nisi tristem patris fortunam, quando et ille perinde innocens Tiberii saevitia concidisset. enimvero Montanum probae iuventae neque famosi carminis, quia protulerit ingenium, extorrem agi.

  [30] Atque interim Ostorius Sabinus, Sorani accusator, ingreditur orditurque de amicitia Rubelli Plauti, quodque proconsulatum Asiae Soranus pro claritate sibi potius accommodatum quam ex utilitate communi egisset, alendo seditiones civitatium. vetera haec: sed recens et quo discrimini patris filiatn conectebat, quod pecuniam magis dilargita esset. acciderat sane pietate Serviliae (id enim nomen puellae fuit), quae caritate erga parentem, simul imprudentia aetatis, non tamen aliud consultaverat quam de incolumitate domus, et an placabilis Nero, an cognitio senatus nihil atrox adferret. igitur accita est in senatum, steteruntque diversi ante tribunal consulum grandis aevo parens, contra filia intra vicesimum aetatis annum, nuper marito Annio Pollione in exilium pulso viduata desolataque, ac ne patrem quidem intuens cuius onerasse pericula videbatur.

  [31] Tum interrogante accusatore an cultus dotalis, an detractum cervici monile venum dedisset, quo pecuniam faciendis magicis sacris contraheret, primum strata humi longoque fletu et silentio, post altaria et aram complexa ‘nullos’ inquit impios deos, nullas devotiones, nec aliud infelicibus precibus invocavi quam ut hunc optimum patrem tu, Caesar, vos, patres, servaretis incolumem. sic gemmas et vestis et dignitatis insignia dedi, quo modo si sanguinems et vitam poposcissent. viderint isti, antehac mihi ignoti, quo nomine sint, quas artes exerceant: nulla mihi principis mentio nisi inter numina fuit. nescit tamen miserrimus pater et, si crimen est, sola deliqui.’

  [32] Loquentis adhuc verba excipit Soranus proclamatque non illam in provinciam secum profectam, non Plauto per aetatem nosci potuisse, non criminibus mariti conexam: nimiae tantum pietatis ream separarent, atque ipse quamcumque sortem subiret. simul in amplexus occurrentis filiae ruebat, nisi interiecti lictores utrisque obstitissent. mox datus testibus locus; et quantum misericordiae saevitia accusationis permoverat, tantum irae P. Egnatius testis concivit. cliens hic Sorani et tunc emptus ad opprimendum amicum auctoritatem Stoicae sectae praeferebat, habitu et ore ad exprimendam imaginem honesti exercitus, ceterum animo perfidiosus, subdolus, avaritiam ac libidinem occultans; quae postquam pecunia reclusa sunt, dedit exemplum praecavendi, quo modo fraudibus involutos aut flagitiis commaculatos, sic specie bonarum artium falsos et amicitiae fallacis.

  [33] Idem tamen dies et honestum exemplum tulit Cassii Asclepiodoti, qui magnitudine opum praecipuus inter Bithynos, quo obsequio florentem Soranum celebraverat, labantem non deseruit, exutusque omnibus fortunis et in exilium actus, aequitate deum erga bona malaque documenta. Thraseae Soranoque et Serviliae datur mortis arbitrium; Helvidius et Paconius Italia depelluntur; Montanus patri concessus est, praedicto ne in re publica haberetur. accusatoribus Eprio et Cossutiano quinquagies sestertium singulis, Ostorio duodecies et quaestoria insignia tribuuntur.

  [34] Tum ad Thraseam in hortis agentem quaestor consulis missus vesperascente iam die. inlustrium virorum feminarumque coetus frequentis egerat, maxime intentus Demetrio Cynicae institutionis doctori, cum quo, ut coniectare erat intentione vultus et auditis, si qua clarius proloquebantur, de natura animae et dissociatione spiritus corporisque inquirebat, donec advenit Domitius Caecilianus ex intimis amicis et ei quid senatus censuisset exposuit. igitur flentis queritantisque qui aderant facessere propere Thrasea neu pericula sua miscere cum sorte damnati hortatur, Arriamque temptantem mariti suprema et exemplum Arriae matris sequi monet retinere vitam filiaeque communi subsidium unicum non adimere.

  [35] Tum progressus in porticum illic a quaestore reperitur, laetitiae propior, quia Helvidium generum suum Italia tantum arceri cognoverat. accepto dehinc senatus consulto Helvidium et Demetrium in cubiculum inducit; porrectisque utriusque brachii venis, postquam cruorem effudit, humum super spargens, propius vocato quaestore ‘libamus’ inquit ‘Iovi liberatori specta, invenis; et omen quidem dii prohibeant, ceterum in ea tempora natus es quibus firmare animum expediat constantibus exemplis.’ post lentitudine exitus gravis cruciatus adferente, obversis in Demetrium * * *

  Dual Texts

  The Curia Julia in the Roman Forum, the seat of the imperial Senate, where Tacitus delivered several speeches. From his seat in the Senate he became suffect consul in AD 97, during the reign of Nerva, being the first of his family to achieve this. During his tenure he reached the height of his fame as an orator when he delivered the funeral oration for the famous veteran soldier Lucius Verginius Rufus.

  DUAL LATIN AND ENGLISH TEXTS

  In this section, readers can view a paragraph by paragraph text, alternating between Tacitus’ Latin and the English translations previously appearing in the eBook.

  CONTENTS

  DE VITA IULII AGRICOLAE - The Life of Agricola

  DE ORIGINE ET SITU GERMANORUM - Germania

  DIALOGUS DE ORATORIBUS - Dialogue on Oratory

  HISTORIAE – The Histories

  LIBER PRIMVS — BOOK I

  LIBER SECVNDVS — BOOK II

  LIBER TERTIVS — BOOK III

  LIBER QVARTVS — BOOK IV

  LIBER QVINTVS — BOOK V

  AB EXCESSU DIVI AUGUSTI – The Annals

  LIBER PRIMVS — BOOK I

  LIBER SECVNDVS — BOOK II

  LIBER TERTIVS — BOOK III

  LIBER QVARTVS — BOOK IV

  LIBER QVINTVS — BOOK V

  LIBER SEXTVS — BOOK VI

  LIBER VNDECIMVS — BOOK XI

  LIBER DVODECIMVS — BOOK XII

  LIBER TERTIVS DECIMVS — BOOK XIII

  LIBER QVARTVS DECIMVS — BOOK XIV

  LIBER QVINTVS DECIMVS — BOOK XV

  LIBER SEXTVS DECIMVS — BOOK XVI

  DE VITA IULII AGRICOLAE - The Life of Agricola

  [1] Clarorum virorum facta moresque posteris tradere, antiquitus usitatum, ne nostris quidem temporibus quamquam incuriosa suorum aetas omisit, quotiens magna aliqua ac nobilis virtus vicit ac supergressa est vitium parvis magnisque civitatibus commune, ignorantiam recti et invidiam. Sed apud priores ut agere digna memoratu pronum magisque in aperto erat, ita celeberrimus quisque ingenio ad prodendam virtutis memoriam sine gratia aut ambitione bonae tantum conscientiae pretio ducebantur. Ac plerique suam ipsi vitam narrare fiduciam potius morum quam adrogantiam arbitrati sunt, nec id Rutilio et Scauro citra fidem aut obtrectationi fuit: adeo virtutes isdem temporibus optime aestimantur, quibus facillime gignuntur. At nunc narraturo mihi vitam defuncti hominis venia opus fuit, quam non petissem incusaturus: tam saeva et infesta virtutibus tempora.

  1. The ancient custom of transmitting to posterity the actions and manners of famous men, has not been neglected even by the present age, incurious though it be about those belonging to it, whenever any exalted and noble degree of virtue has triumphed over that false estimation of merit, and that ill-will to it, by which small and great states are equally infested. In former times, however, as there was a greater propensity and freer scope for the performance of actions worthy of remembrance, so every person of distinguished abilities was induced through conscious satisfaction in the task alone, without regard to private favor or interest, to record examples of virtue. And many considered it rather as the honest confidence of integrity, than a culpable arrogance, to become their own biographers. Of this, Rutilius and Scaurus were instances; who were never yet censured on this account, nor was the fidelity of their narrative called in question; so much more candidly are virtues always estimated; in those periods which are the most favorable to their production. For myself, however, who have undertaken to be the historian of a person deceased, an apology seemed necessary; which I should not have made, had my course lain through time
s less cruel and hostile to virtue.

  [2] Legimus, cum Aruleno Rustico Paetus Thrasea, Herennio Senecioni Priscus Helvidius laudati essent, capitale fuisse, neque in ipsos modo auctores, sed in libros quoque eorum saevitum, delegato triumviris ministerio ut monumenta clarissimorum ingeniorum in comitio ac foro urerentur. Scilicet illo igne vocem populi Romani et libertatem senatus et conscientiam generis humani aboleri arbitrabantur, expulsis insuper sapientiae professoribus atque omni bona arte in exilium acta, ne quid usquam honestum occurreret. Dedimus profecto grande patientiae documentum; et sicut vetus aetas vidit quid ultimum in libertate esset, ita nos quid in servitute, adempto per inquisitiones etiam loquendi audiendique commercio. Memoriam quoque ipsam cum voce perdidissemus, si tam in nostra potestate esset oblivisci quam tacere.

  2. We read that when Arulenus Rusticus published the praises of Paetus Thrasea, and Herennius Senecio those of Priscus Helvidius, it was construed into a capital crime; and the rage of tyranny was let loose not only against the authors, but against their writings; so that those monuments of exalted genius were burnt at the place of election in the forum by triumvirs appointed for the purpose. In that fire they thought to consume the voice of the Roman people, the freedom of the senate, and the conscious emotions of all mankind; crowning the deed by the expulsion of the professors of wisdom, and the banishment of every liberal art, that nothing generous or honorable might remain. We gave, indeed, a consummate proof of our patience; and as remote ages saw the very utmost degree of liberty, so we, deprived by inquisitions of all the intercourse of conversation, experienced the utmost of slavery. With language we should have lost memory itself, had it been as much in our power to forget, as to be silent.

  [3] Nunc demum redit animus; et quamquam primo statim beatissimi saeculi ortu Nerva Caesar res olim dissociabilis miscuerit, principatum ac libertatem, augeatque cotidie felicitatem temporum Nerva Traianus, nec spem modo ac votum securitas publica, sed ipsius voti fiduciam ac robur adsumpserit, natura tamen infirmitatis humanae tardiora sunt remedia quam mala; et ut corpora nostra lente augescunt, cito extinguuntur, sic ingenia studiaque oppresseris facilius quam revocaveris: subit quippe etiam ipsius inertiae dulcedo, et invisa primo desidia postremo amatur. Quid, si per quindecim annos, grande mortalis aevi spatium, multi fortuitis casibus, promptissimus quisque saevitia principis interciderunt, pauci et, ut ita dixerim, non modo aliorum sed etiam nostri superstites sumus, exemptis e media vita tot annis, quibus iuvenes ad senectutem, senes prope ad ipsos exactae aetatis terminos per silentium venimus? Non tamen pigebit vel incondita ac rudi voce memoriam prioris servitutis ac testimonium praesentium bonorum composuisse. Hic interim liber honori Agricolae soceri mei destinatus, professione pietatis aut laudatus erit aut excusatus.

  3. Now our spirits begin to revive. But although at the first dawning of this happy period, the emperor Nerva united two things before incompatible, monarchy and liberty; and Trajan is now daily augmenting the felicity of the empire; and the public security has not only assumed hopes and wishes, but has seen those wishes arise to confidence and stability; yet, from the nature of human infirmity, remedies are more tardy in their operation than diseases; and, as bodies slowly increase, but quickly perish, so it is more easy to suppress industry and genius, than to recall them. For indolence itself acquires a charm; and sloth, however odious at first, becomes at length engaging. During the space of fifteen years, a large portion of human life, how great a number have fallen by casual events, and, as was the fate of all the most distinguished, by the cruelty of the prince; whilst we, the few survivors, not of others alone, but, if I may be allowed the expression, of ourselves, find a void of so many years in our lives, which has silently brought us from youth to maturity, from mature age to the very verge of life! Still, however, I shall not regret having composed, though in rude and artless language, a memorial of past servitude, and a testimony of present blessings.

  [4] Gnaeus Iulius Agricola, vetere et inlustri Foroiuliensium colonia ortus, utrumque avum procuratorem Caesarum habuit, quae equestris nobilitas est. Pater illi Iulius Graecinus senatorii ordinis, studio eloquentiae sapientiaeque notus, iisque ipsis virtutibus iram Gai Caesaris meritus: namque Marcum Silanum accusare iussus et, quia abnuerat, interfectus est. Mater Iulia Procilla fuit, rarae castitatis. In huius sinu indulgentiaque educatus per omnem honestarum artium cultum pueritiam adulescentiamque transegit. Arcebat eum ab inlecebris peccantium praeter ipsius bonam integramque naturam, quod statim parvulus sedem ac magistram studiorum Massiliam habuit, locum Graeca comitate et provinciali parsimonia mixtum ac bene compositum. Memoria teneo solitum ipsum narrare se prima in iuventa studium philosophiae acrius, ultra quam concessum Romano ac senatori, hausisse, ni prudentia matris incensum ac flagrantem animum coercuisset. Scilicet sublime et erectum ingenium pulchritudinem ac speciem magnae excelsaeque gloriae vehementius quam caute adpetebat. Mox mitigavit ratio et aetas, retinuitque, quod est difficillimum, ex sapientia modum.

  4. CNAEUS JULIUS AGRICOLA was born at the ancient and illustrious colony of Forumjulii. Both his grandfathers were imperial procurators, an office which confers the rank of equestrian nobility. His father, Julius Graecinus, of the senatorian order, was famous for the study of eloquence and philosophy; and by these accomplishments he drew on himself the displeasure of Caius Caesar; for, being commanded to undertake the accusation of Marcus Silanus, — on his refusal, he was put to death. His mother was Julia Procilla, a lady of exemplary chastity. Educated with tenderness in her bosom, he passed his childhood and youth in the attainment of every liberal art. He was preserved from the allurements of vice, not only by a naturally good disposition, but by being sent very early to pursue his studies at Massilia; a place where Grecian politeness and provincial frugality are happily united. I remember he was used to relate, that in his early youth he should have engaged with more ardor in philosophical speculation than was suitable to a Roman and a senator, had not the prudence of his mother restrained the warmth and vehemence of his disposition: for his lofty and upright spirit, inflamed by the charms of glory and exalted reputation, led him to the pursuit with more eagerness than discretion. Reason and riper years tempered his warmth; and from the study of wisdom, he retained what is most difficult to compass, — moderation.

  [5] Prima castrorum rudimenta in Britannia Suetonio Paulino, diligenti ac moderato duci, adprobavit, electus quem contubernio aestimaret. Nec Agricola licenter, more iuvenum qui militiam in lasciviam vertunt, neque segniter ad voluptates et commeatus titulum tribunatus et inscitiam rettulit: sed noscere provinciam, nosci exercitui, discere a peritis, sequi optimos, nihil adpetere in iactationem, nihil ob formidinem recusare, simulque et anxius et intentus agere. Non sane alias exercitatior magisque in ambiguo Britannia fuit: trucidati veterani, incensae coloniae, intercepti exercitus; tum de salute, mox de victoria certavere. Quae cuncta etsi consiliis ductuque alterius agebantur, ac summa rerum et recuperatae provinciae gloria in ducem cessit, artem et usum et stimulos addidere iuveni, intravitque animum militaris gloriae cupido, ingrata temporibus quibus sinistra erga eminentis interpretatio nec minus periculum ex magna fama quam ex mala.

  5. He learned the rudiments of war in Britain, under Suetonius Paullinus, an active and prudent commander, who chose him for his tent companion, in order to form an estimate of his merit. Nor did Agricola, like many young men, who convert military service into wanton pastime, avail himself licentiously or slothfully of his tribunitial title, or his inexperience, to spend his time in pleasures and absences from duty; but he employed himself in gaining a knowledge of the country, making himself known to the army, learning from the experienced, and imitating the best; neither pressing to be employed through vainglory, nor declining it through timidity; and performing his duty with equal solicitude and spirit. At no other time in truth was Britain more agitated or in a state of greater uncertainty. Our veterans slaughtered, our colonies burnt, our armies cut off, — we were then contending for safety, afterwards for victory. During this period, although all things were transacted
under the conduct and direction of another, and the stress of the whole, as well as the glory of recovering the province, fell to the general’s share, yet they imparted to the young Agricola skill, experience, and incentives; and the passion for military glory entered his soul; a passion ungrateful to the times, in which eminence was unfavorably construed, and a great reputation was no less dangerous than a bad one.

  [6] Hinc ad capessendos magistratus in urbem degressus Domitiam Decidianam, splendidis natalibus ortam, sibi iunxit; idque matrimonium ad maiora nitenti decus ac robur fuit. vixeruntque mira concordia, per mutuam caritatem et in vicem se anteponendo, nisi quod in bona uxore tanto maior laus, quanto in mala plus culpae est. Sors quaesturae provinciam Asiam, pro consule Salvium Titianum dedit, quorum neutro corruptus est, quamquam et provincia dives ac parata peccantibus, et pro consule in omnem aviditatem pronus quantalibet facilitate redempturus esset mutuam dissimulationem mali. Auctus est ibi filia, in subsidium simul ac solacium; nam filium ante sublatum brevi amisit. Mox inter quaesturam ac tribunatum plebis atque ipsum etiam tribunatus annum quiete et otio transiit, gnarus sub Nerone temporum, quibus inertia pro sapientia fuit. Idem praeturae tenor et silentium; nec enim iurisdictio obvenerat. Ludos et inania honoris medio rationis atque abundantiae duxit, uti longe a luxuria ita famae propior. Tum electus a Galba ad dona templorum recognoscenda diligentissima conquisitione effecit, ne cuius alterius sacrilegium res publica quam Neronis sensisset.

 

‹ Prev