First to Fight
Page 40
86 Testimony of Marian Paszkiewicz, New Records Archive, Warsaw, 2/2113/0/1.8/77.
87 Testimony of Mieczysław Wiąckiewicz, Karta Archive, Warsaw, AW/I/861.
88 Testimony of Barbara Soós, Karta Archive, Warsaw, AW/II/3460.
89 Zofia Chomętowska, No wozie i pod wozem: wspomnienia z lat 1939–1940 (Warsaw, 2008), p. 48.
90 Ibid., pp. 42, 57, 60, 70.
91 Quoted in Stanley S. Seidner, ‘Reflections from Rumania and Beyond: Marshal Śmigły-Rydz in Exile’, Polish Review, 22:2 (1977), p. 45.
92 Wojciech Rojek, ‘Wojenne losy polskiego złota’, Bankoteka, Special Issue 3 (2014), p. 6.
93 Agnieszka Michalak, ‘Mission Impossible’, Kaleidoscope (Warsaw), January 2017, p. 71.
94 Diary of Henryk Zygalski, courtesy of Anna Zygalska-Cannon.
95 See Dermot Turing, X, Y & Z: The Real Story of How Enigma Was Broken (Stroud, 2018).
96 Jerzy Przybylski (ed.), Kontradmirał Xawery Stanisław Czernicki (Gdynia, 2002), pp. 16–18.
97 Marcin Graczyk, Admirał Świrski (Gdańsk, 2007), pp. 192–3.
98 Testimony of Franciszek Kornicki, Imperial War Museum Archive, London, 01/1/1.
99 Adam Zamoyski, The Forgotten Few: The Polish Air Force in the Second World War (London, 1995).
100 Quoted in Miroslav Ferič, Pamiętnik wojenny pilota 111 Eskadry Myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki, vol. 1, p. 94, Central Military Library, Warsaw, Rps 126.
101 Biography of Oswald Krydner, unpublished manuscript, p. 11.
102 Zamoyski, op. cit., p. 33.
103 Wojciech Dziedzic, ‘Armia “Kraków” i Armia “Lublin” w pierwszej bitwie tomaszowskiej: kalendarium oraz wybrane aspekty działań i próba oceny’, in Tadeusz Guz, Wojciech Lis and Ryszard Sobczuk (eds), Bitwy pod Tomaszowem Lubelskim w 1939 roku (Lublin, 2010).
104 Stefan ‘Grot’ Rowecki, Wspomnienia i notatki: czerwiec-wrzesień 1939 (Warsaw, 1957), p. 112.
105 Ibid., p. 113.
106 Ibid.
107 Alex Buchner, Der Polenfeldzug 1939 (Leoni am Starnberger See, 1989), p. 153.
108 Testimony of Captain Zenon Starkiewicz, PISM, B I 85/D.
109 VII Army Corps chronicle, quoted in Hargreaves, op. cit., p. 186.
110 Testimony of Captain Marian Kowalczyk, PISM, B I 85/D, p. 50.
111 General Józef Giza, quoted in Rowecki, op. cit., p. 23.
112 Józef Szyrmer, quoted ibid, pp. 125–6.
113 Władysław Anders, An Army in Exile: The Story of the Second Polish Corps (Nashville, [1949] 2004), p. 9.
114 The first was at Piotrków on 5 September. See Marian Porwit, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 r. (Warsaw, 1983), vol. 2, pp. 331–2.
115 Anders, op. cit., p. 10.
116 Ibid., p. 11.
117 Ryszard Szawłowski, Wojna polsko-sowiecka 1939, Tom 1: Monografia (Warsaw, 1997), pp. 224–5.
118 Corporal Włodzimierz Rzerzycki, quoted in Ryszard Szawłowski, Wojna polsko-sowiecka 1939, Tom 2: Dokumenty (Warsaw, 1997), p. 162.
119 Tadeusz Skoczek (ed.), Dziedzictwo i pamięć września 1939 na Mazowszu (Warsaw, 2013), p. 72.
120 Quoted in Szawłowski, Wojna polsko-sowiecka 1939, Tom 1, p. 228.
121 Ibid., p. 377.
9 To End on a Battlefield
1 Marta Korwin-Rhodes, The Mask of Warriors: The Siege of Warsaw, September 1939 (New York, 1964), p. 155.
2 Alexander Polonius, I Saw the Siege of Warsaw (Glasgow, 1941), pp. 174–5.
3 Korwin-Rhodes, op. cit., p. 147.
4 Testimony of Maria Komornicka, Karta Archive, Warsaw, AW/II/3611.
5 Korwin-Rhodes, op. cit., p. 159.
6 Polonius, op. cit., p. 177.
7 Ibid., p. 175.
8 Ibid., pp. 175–6.
9 Ibid., p. 176.
10 Jochen Böhler, Der Überfall: Deutschlands Krieg gegen Polen (Frankfurt am Main, 2009), p. 171.
11 Antony Beevor, Arnhem: The Battle for the Bridges 1944 (London, 2017), p. 63; Frederick Taylor, Coventry: Thursday 14 November 1940 (London, 2015), p. 282. One should add that the Coventry raid was primarily composed of incendiaries, but the comparison still stands.
12 Colonel Tomaszewski, quoted in Herbert Drescher, Warschau und Modlin im Polenfeldzug 1939: Berichte und Dokumente (Pforzheim, 1991), p. 730.
13 Testimony of Mikołaj Bujan, Zawkrze Land Museum Archive, MZZ/fk/380.
14 Quoted in Nicholas Bethell, The War Hitler Won: September 1939 (London, 1972), p. 139.
15 Korwin-Rhodes, op. cit., p. 159; Lucjan Dobroszycki, Marian Drozdowski, Marek Getter and Adam Słomczyński (eds), Cywilna obrona Warszawy we wrześniu 1939: dokumenty, materiały prasowe, wspomnienia i relacje (Warsaw, 1964), p. 144.
16 Ludwik Hirszfeld, Historia jednego życia (Warsaw, 1977).
17 Polonius, op. cit., p. 181.
18 Zygmunt Stanicki, Obrona Warszawy w 1939 roku (Warsaw, 1961), p. 33.
19 Tomaszewski quoted in Drescher, op. cit., pp. 731–2.
20 Sliwiński quoted ibid., p. 734.
21 Lipiński quoted in Zbigniew Gluza (ed.), Rok 1939: rozbiór Polski (Warsaw, 2009), p. 162.
22 Ibid., p. 162.
23 Polonius, op. cit., p. 189.
24 Xaver Kotheder, quoted in Richard Hargreaves, Blitzkrieg Unleashed: The German Invasion of Poland 1939 (Barnsley, 2008), p. 249.
25 Testimony of Jan Grzybowski, in Paweł Rokicki et al., ‘A więc wojna’: Ludność cywilna we wrześniu 1939 r. (Warsaw, 2009), p. 198.
26 Władysław Szpilman, The Pianist: The Extraordinary Story of One Man’s Survival in Warsaw 1939–45 (London, 2002), p. 40.
27 Quoted in Drescher, op. cit., p. 737.
28 Quoted in ibid., p. 739.
29 Mieczysław Niedziałkowski, quoted ibid., p. 739.
30 Ivánka quoted in Gluza (ed.), op. cit., p. 165.
31 Text given ibid., p. 164.
32 Juliusz Rómmel, Za honor i ojczyznę: wspomnienia dowódcy armii ‘Łódź’ i ‘Warszawa’ (Warsaw, 1958),, p. 338–9.
33 Report by Stanisław Riess, Polish Institute and Sikorski Museum Archive, London (hereafter PISM), LOT A I 3/1e.
34 Rómmel, op. cit., p. 339.
35 Ibid., pp. 358–9.
36 Michael Peszke, Battle for Warsaw 1939–1944 (Boulder, 1995), p. 29.
37 Zofia Chomętowska, Na wozie i pod wozem: wspomnienia z lat 1939–1940 (Warsaw, 2008), pp. 70, 88.
38 Seaman Stanisław Bartkiewicz, quoted in Zbigniew Wojciechowski, ‘Zbrodnia w Mokranach’, in Jerzy Przybylski (ed.), Ostatnia wachta: Mokrany, Katyń, Charków (Gdynia, 2000), p. 38.
39 Mikhail Mel’tyukhov, 17 sentyabrya 1939: sovetsko-pol’skie konflikty 1918–1939 (Moscow, 2009), p. 426.
40 Adam Epler, The Last Soldier of the Battle of Poland, September 1939 (Edinburgh, 1944), p. 40.
41 See Czesław Grzelak, Szack – Wytyczno 1939 (Warsaw, 1993), p. 166.
42 Ibid., p. 178.
43 Korwin-Rhodes, op. cit., p. 169.
44 Komornicka testimony, op. cit.
45 Tadeusz Kutrzeba, Wojna bez walnej bitwy (Warsaw, 1998), p. 368.
46 Kutrzeba quoted in Drescher, op. cit., p. 773.
47 Stanisław Sosabowski, Freely I Served (Barnsley, 2013), p. 42.
48 Ibid., p. 43.
49 Quoted in Alex Buchner, Der Polenfeldzug 1939 (Leoni am Starnberger See, 1989), p. 176; Hargreaves, op. cit., p. 255.
50 Rómmel, op. cit., p. 365.
51 Sosabowski, op. cit., p. 42.
52 Korwin-Rhodes, op. cit., p. 174.
53 See Roger Moorhouse, Berlin at War: Life and Death in Hitler’s Capital 1939–1945 (London, 2010), Chapter 6.
54 Alexander Rossino, Hitler Strikes Poland: Blitzkrieg, Ideology, and Atrocity (Lawrence, KS, 2003), p. 15.
55 IPN report, Warsaw, 2014, on the probable fate of Stefan Starzyński, at https://ipn.gov.pl/pl/dla-mediow/komunikaty/11943,Zakonczenie-sledztwa-w-sprawie-zabojstwa-Prezydenta-m-st-Warszawy-Stefana-Starzy.html (accessed 14 May 20
19).
56 Sosabowski, op. cit., p. 45.
57 Józef Garliński, Poland in the Second World War (Basingstoke, 1985), pp. 40–41.
58 Testimony of Stanisław Dmuchowski, Karta Archive, Warsaw, AW/I/0126.
59 Szpilman, op. cit., pp. 40–41.
60 Walter Schellenberg, Schellenberg (London, 1965), pp. 27–8.
61 See Roger Moorhouse, The Devils’ Alliance: Hitler’s Pact with Stalin 1939–1941 (London, 2014), p. 74.
62 Quoted in Robert Conquest, Stalin: Breaker of Nations (London, 1991), p. 224; reminiscences of Gustav Hilger, quoted in Ingeborg Fleischhauer, ‘Der deutsch-sowjetische Grenz- und Freundschaftsvertrag vom 28. September 1939’, Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, 39:3 (1991), p. 458.
63 Fleischhauer, op. cit., pp. 455–6.
64 Ibid., pp. 457–60.
65 Moorhouse, Devils’ Alliance, p. 51.
66 The text of the German–Soviet Boundary and Friendship Treaty is available at http://avalon.law.yale.edu/20th_century/gsbound.asp
67 Testimony of Captain Stanisław Skierski, quartermaster, 8th Infantry Division, PISM, B I/20A/1.
68 Wiktor Thommée, ‘Ze wspomnień dowódcy obrony Modlina’, Wojskowy Przegłąd Historyczny, 4:3 (1959), p. 201.
69 Ludwik Czyżewski, Wspomnienia dowódcy obrony Zakroczymia w 1939 r. (Warsaw, 1973), p. 82.
70 Thommée, op. cit., p. 201.
71 Account of Edward Lisowski, in Kazimierz Szczerbatko, Zakroczym (Zakroczym, 1999), p. 26.
72 Czyżewski., op. cit., p. 84.
73 Szymon Datner, Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych armii regularnych w II wojnie światowej (Warsaw, 1961), pp. 60–61; Czyżewski, op. cit., p. 91.
74 See for instance Drescher, op. cit., p. 867; Czyżewski, op. cit., p. 89.
75 Sylwester Fabiszewski, quoted in Szczerbatko, op. cit., p. 29.
76 Czyżewski, op. cit., p. 96.
77 Datner, op cit., p. 61.
78 Drescher, op. cit., p. 868.
79 Thommée, op. cit., p. 203.
80 Buchner, op. cit., p. 180.
81 Testimony of Stefan Zwolenkiewicz, sound recording, Polish Navy Museum Archive, Gdynia (hereafter PNMA), 171R.
82 Testimony of Eugeniusz Maciejewski, ‘Wspomnienia z obrony Helu w 1939’ (Gdynia 1960), typescript, p. 26, PNMA.
83 Busch quoted in Hargreaves, op. cit., p. 262.
84 Mariusz Borowiak, Admirał Unrug 1884–1973 (Warsaw, 2009), p. 253.
85 Epler, op. cit., p. 44.
86 Ibid., pp. 48–51.
87 Quoted in Eugeniusz Kozłowski (ed.), Wojna obronna Polski 1939 (Warsaw, 1979), pp. 702–3.
88 Epler, op. cit., p. 53.
89 Chomętowska, op. cit., p. 113.
90 Ibid., p. 118.
91 Epler, op. cit., p. 67.
92 Ibid., p. 67.
93 Komornicka testimony, op. cit.
94 Epler, op. cit., pp. 69–70.
95 Kozłowski (ed.), op. cit., Doc. 557, p. 1005.
Conclusion
1 Czesław Grzelak, Wrzesień 1939: w szponach dwóch wrogów (Warsaw, 2018), p. 363.
2 Eugeniusz Kozłowski, Wojna obronna Polski 1939 (Warsaw, 1971), p. 851.
3 Tadeusz Panecki, ‘Militarny udział Polski w II wojnie światowej’, in Tadeusz Panecki (ed.), Polski wysiłek zbrojny w II wojnie światowej: bilans, wnioski i doświadczenia (Warsaw, 1999), p. 31.
4 G. F. Krivosheev (ed.), Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century (Barnsley, 1997), pp. 57–9.
5 Paweł Kosiński and Piotr Łysakowski, ‘Z największą brutalnością: zbrodnie Wehrmachtu w Polsce w 1939 r.’, Biuletyn IPN, 8–9/2004, pp. 128–130.
6 Quoted in Marta Markowska (ed.), The Ringelblum Archive: Annihilation – Day by Day (Warsaw, 2008), p. 8.
7 According to Szymon Datner, there were over 600 massacres carried out by German forces over the thirty-six days of the conflict. See Szymon Datner, 55 dni Wehrmachtu w Polsce: zbrodnie dokonane na polskiej ludności cywilnej w okresie 1 IX–25 X 1939 r. (Warsaw, 1967), pp. 358–9.
8 On this, see Karl-Heinz Frieser, The Blitzkrieg Legend: The 1940 Campaign in the West (Annapolis, MD, 2005).
9 Steven Zaloga and Victor Madej, The Polish Campaign 1939 (New York, 1991), p. 11.
10 Ibid., p. 107.
Appendices
Appendix 2 German Army Order of Battle, 1 September 1939
1 From Nikolaus von Vormann, Der Feldzug 1939 in Polen (Weissenburg, 1958), pp. 202–209 and Steven Zaloga and Victor Madej, The Polish Campaign 1939 (New York, 1985), pp. 188–90.
Appendix 3 Red Army Order of Battle 17 September 1939
1 From Mikhail Mel’tyukhov, Sovetsko-pol’skie voiny 1918–1939 (Moscow, 2001).
Select Bibliography
Archives and Libraries
Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Tarnowie
Archiwum Wschodnie, Ośrodek Karta, Warsaw
Centralna Biblioteka Wojskowa, Warsaw
Centralna Biblioteka Wojskowa, Dział Zbiorów Specjalnych, Warsaw
Biblioteka Narodowa, Warsaw
Biblioteka Muzeum Wojska Polskiego, Warsaw
Archiwum Akt Nowych, Warsaw
Narodowe Archiwum Cyfrowe, Warsaw
Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej, Mława
Muzeum Poczty Polskiej, Gdańsk
Muzeum II Wojny Światowej, Gdańsk
Archiwum Muzeum Marynarki Wojennej, Gdynia
The National Archives, London
The British Library, London
The Library of the School of Slavonic & East European Studies, University of London.
German Historical Institute Library, London
Polish Institute and Sikorski Museum archive, London
Imperial War Museum archive, London
Naval Historical Branch, Portsmouth
The Mass Observation Archive, University of Sussex Library
Bundesarchiv, Berlin
Bundesarchiv-Militärarchiv, Freiburg
Institut für Zeitgeschichte, Munich
Ian Sayer Archive
United States National Archives and Record Administration, Washington DC
Books
Andrzej Aksamitowski and Wojciech Zalewski, Mława 1939 (Warsaw, 2008)
Władysław Anders, An Army in Exile (London, 1949)
Władysław Anders, Bez ostatniego rodziału (Warsaw, 2008)
Matilda Axton et al. (eds), Foreign Relations of the United States, vol. 1 (Washington DC, 1956)
Ivo Banac (ed.), The Diary of Georgi Dimitrov, 1933–1949 (New Haven, 2003)
Alan Bance (trans.), Blitzkrieg in Their Own Words (St Paul, 2005)
Grzegorz Bębnik, Wrzesień 1939 r. w Katowicach (Katowice, 2012)
Cajus Bekker, The Luftwaffe War Diaries (New York, 1994)
Nicolaus von Below, At Hitler’s Side (London, 2004)
Nicholas Bethel, The War Hitler Won (London, 1972)
Jochen Böhler, Auftakt zum Vernichtungskrieg: Die Wehrmacht in Polen 1939 (Frankfurt am Main, 2006)
Jochen Böhler, Der Überfall: Deutschlands Krieg gegen Polen, (Frankfurt, 2009)
Jochen Böhler, ‘Grösste Härte …’ Verbrechen der Wehrmacht in Polen: September/Oktober 1939 (Osnabrück, 2005)
Jochen Böhler, Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce (Kraków, 2009)
Mariusz Borowiak, Admirał Unrug 1884–1973 (Warsaw, 2009)
Mariusz Borowiak, Westerplatte: W obronie prawdy (Gdańsk, 2001)
Julien Bryan, Warsaw (New York, 1959)
Alex Buchner, Der Polenfeldzug 1939 (Leoni am Starnberger See, 1989)
Bob Carruthers, Poland 1939: The Blitzkrieg Unleashed (Barnsley, 2011)
Adrian Carton de Wiart, Happy Odyssey (London, 1950)
Tomasz Chinciński, Forpoczta Hitlera (Gdańsk–Warsaw, 2010)
Tomasz Chinciński and Paweł Machcewicz (eds), Bydgoszcz 3–4 września 1939 (Warsaw, 2008)
Zofia Chomętowska, Na wozie i pod wozem (Warsaw, 2008)
Winston Churchill, The Secon
d World War, vol. 1, (London, 1948)
John Colville, The Fringes of Power: Downing Street Diaries 1939–1955, vol. 1 (London, 1985)
Jerzy B. Cynk, The Polish Air Force at War, vol. 1 (Atglen, PA, 1998)
Ludwik Czyżewski, Wspomnienia dowódcy obrony Zakroczymia w 1939 r. (Warsaw, 1973)
Alex Danchev and Daniel Todman (eds), Field Marshal Lord Alanbrooke: War Diaries 1939–1945 (London, 2001)
Szymon Datner, 55 dni Wehrmachtu w Polsce (1.IX–25.X.1939) (Warsaw, 1967)
Norman Davies, God’s Playground: A History of Poland, vol. 1, (Oxford, 1982)
Sławomir Dębski and Włodzimierz Borodziej (eds), Polish Documents on Foreign Policy, 24 October 1938–30 September 1939 (Warsaw, 2009)
Jane Degras (ed.), Soviet Documents on Foreign Policy, vol. 3 (Oxford, 1953)
Piotr Derdej, Westerplatte-Oksywie-Hel 1939 (Warsaw, 2014)
Lucjan Dobroszycki, Marian Drozdowski, Marek Getter and Adam Słomczyński (eds), Cywilna obrona Warszawy we wrześniu 1939: Dokumenty, materiały prasowe, wspomnienia i relacje (Warsaw, 1964)
Documents on German Foreign Policy 1918–1945, Series D, vols V–VII, (London, 1954–57)
Max Domarus (ed.), Hitler: Reden und Proklamationen, 1932–1945, vol. 3 (Wiesbaden, 1973)
Herbert Drescher, Warschau und Modlin im Polenfeldzug 1939: Berichte und Dokumente (Pforzheim, 1991)
Marian Marek Drozdowski (ed.), Archiwum Prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego (Warsaw, 2004)
Andrzej Drzycimski, Westerplatte: Special Mission (Gdańsk, 2015)
Henrik Eberle and Matthias Uhl (eds), The Hitler Book (London, 2005)
Rolf Elble, Die Schlacht an der Bzura 1939 (Freiburg, 1975)
Marius Emmerling, Luftwaffe nad Polską 1939, vol. 3 (Gdynia, 2006)
Adam Epler, The Last Soldier of the Battle of Poland (Edinburgh, 1944)
Zbigniew Flisowski (ed.), Westerplatte (Warsaw, 1974)
David French, Raising Churchill’s Army: The British Army and the War against Germany 1919–1945 (Oxford, 2000)
Juliet Gardiner, Wartime Britain 1939–1945 (London, 2004)
Józef Garliński, Poland in the Second World War (London, 1985)
Hugh Gibson (ed.), The Ciano Diaries 1939–1943 (New York, 1946)