Delphi Complete Works of Pliny the Elder

by Pliny the Elder

  aetolorum populi athamanes, tymphaei, ephyri, aenienses, perrhaebi, dolopes, maraces, atraces, a quibus atrax amnis ionio mari infunditur. aetoliae oppidum calydon est [vii] d passuum a mari iuxta euenum amnem. dein macynia, molycria, cuius a tergo chalcis mons et taphiassus. at in ora promunturium antirrhium, ubi ostium corinthiaci sinus minus m p. latitudine influentis aetolosque dirimentis a peloponneso. promunturium quod contra procedit appellatur rhion. sed in corinthio sinu oppida aetoliae naupactos, eupalimna et in mediterraneo pleuron, halicarna. montes clari in dodone tomarus, in ambracia crania, in acarnania aracynthus, in aetolia achaton, panaetolium, macynium.

  proximi aetolis locri cognominantur ozolae, immunes. oppidum oeanthe, portus apollinis phaesti, sinus crisaeus. intus oppida argyna, eupalia, phaestum, calamisus. ultra cirrhaei phocidis campi, oppidum cirrha, portus chalaeon, a quo [vii] p. introrsus liberum oppidum delphi sub monte parnaso, clarissimi in terris oraculi apollinis. fons castalius, amnis cephisus praefluens delphos, ortus in lilaea urbe. quondam praeterea oppidum crisa et cum bulensibus anticyra, naulochum, pyrrha, amphisa immunis, tithrone, tithorea, ambrysus, mirana, quae regio daulis appellatur. deinde in intimo sinu angulus boeotiae adluitur cum oppidis siphis, thebis quae corsiae cognominatae sunt iuxta heliconem montem. tertium ab hoc mari boeotiae oppidum pagae, unde peloponnesi prosilit cervix.

  peloponnesus, apia antea appellata et pelasgia, paeninsula haut ulli terrae nobilitate postferenda, inter duo maria aegaeum et ionium, platani folio similis propter angulosos recessus, circuitu [dlxiii] p. colligit auctore isidoro; eadem per sinus paene tantundem adicit. angustiae, unde procedit, isthmos appellatur. in eo loco inrumpentia e diverso quae dicta sunt maria a septentrione et exortu eius omnem ibi latitudinem vorant, donec contrario incursu tantorum aequorum v milium passuum intervallo exesis utrimque lateribus angusta cervice peloponnesum contineat hellas. corinthiacus hinc, illinc saronicus appellatur sinus; lecheae hinc, cenchreae illinc angustiarum termini, longo et ancipiti navium ambitu quas magnitudo plaustris transvehi prohibet. quam ob causam perfodere navigabili alveo angustias eas temptavere demetrius rex, dictator caesar, gaius princeps, domitius nero, nefasto, ut omnium exitu patuit, incepto. in medio hoc intervallo, quod isthmon appellavimus, adplicata colli habitatur colonia corinthus, antea ephyra dicta, sexagenis ab utroque litore stadiis, e summa sua arce, quae vocatur acrocorinthos, in qua fons pirene, diversa duo maria prospectans. [lxxxviii] p. ad corinthiacum sinum traiectus est patras a leucade. patrae, colonia in longissimo promunturio peloponnesi condita ex adverso aetoliae et fluminis eueni minus m p., ut dictum est, intervallo in ipsis faucibus, sinum corinthiacum [lxxxv] in longitudinem usque ad isthmon transmittunt.

  achaiae nomen provinciae ab isthmo incipit. antea aegialos vocabatur propter urbes in litore per ordinem dispositas. primae ibi quas diximus lecheae, corinthiorum portus, mox olyros, pellenaeorum castellum, oppida helice, bura, in quae refugere haustis prioribus, sicyon, aegira, aegium, erineos. intus cleonae, hysiae. panhormus portus demonstratumque iam rhium, a quo promunturio [v] absunt patrae, quas supra memoravimus. locus pherae. in achaia novem montium scioessa notissimus, fons cymothoe. ultra patras oppidum olenum, colonia dyme, loca buprasium, hyrmine, promunturium araxus, cyllenius sinus, promunturium chelonates, unde cyllenen [xv] p., castellum phlius, quae regio ab homero araethyrea dicta est, postea asopis. inde eliorum ager, qui antea epioe vocabantur. ipsa elis in mediterraneo et a pylo [xiii] intus delubrum olympii iovis, ludorum claritate fastos graeciae complexum, pisaeorum quondam oppidum, praefluente alpheo amne. at in ora promunturium ichthys, amnis alpheus - navigatur [vi] p. - , oppida aulon, leprium, promunturium platanodes. omnia haec ad occasum versa, ad meridiem autem cyparissius sinus cum urbe cyparisso [lxxv] circuitu, oppida pylos, mothone, locus helos, promunturium acritas, sinus asinaeus ab oppido asine, coronaeus a corone. finiuntur taenaro promunturio. ibi regio messenia duodeviginti montium, amnis pamisus, intus autem ipsa messene, ithome, oechalia, arene, pteleon, thryon, dorion, zancle, variis quaeque clara temporibus. huius sinus circuitus [lxxx], traiectus vero [xxx].

  dehinc a taenaro ager laconicus liberae gentis et sinus circuitu [cvi], traiectu [xxxviii]. oppida taenarum, amyclae, pherae, leuctra et intus sparta, therapne atque ubi fuere cardamyle, pitane, anthia, locus thyreae, gerania. mons taygetus, amnis eurotas. sinus aegilodes, oppidum psamathus. sinus gytheates ab oppido, ex quo cretam in insulam certissimus cursus. omnes autem maleo promunturio includuntur.

  qui sequitur sinus ad scyllaeum argolicus appellatur, traiectu [l], idem ambitu [clxii]. oppida boea, epidaurus limera cognomine, zarax, cyphans portus. amnes inachus, erasinus, inter quos argos hippium cognominatum supra locum lernen a mari mm, novemque additis milibus mycenae et ubi fuisse tiryntha tradunt et locus mantinea. montes artemisius, apesantus, asterion, parparus aliique xi numero. fontes niobe, amymone, psamathe. a scyllaeo ad isthmon [lxxx] p. oppida hermione, troezen, coryphasium appellatumque alias inachium, alias dipsium argos, portus schoenitas. sinus saronicus, olim querno nemore redimitus, unde nomen, ita graecia antiqua appellante quercum; in eo epidaurum oppidum, aesculapi delubro celebre, spiraeum promunturium, portus anthedus et bucephalus et quas supra dixeramus cenchreae, isthmi pars altera cum delubro neptuni quinquennalibus incluto ludis. tot sinus peloponnesi oram lancinant, tot maria adlatrant, siquidem a septentrione ionium inrumpit, ab occidente siculo pulsatur, a meridie cretico urguetur, ab oriente brumali aegaeo, ab oriente solstitiali myrtoo, quod a megarico incipiens sinu totam atticen adluit.

  mediterranea eius arcadia maxime tenet undique a mari remota, initio drymodes, mox pelasgis appellata. oppida eius psophis, mantinea, stymphalum, tegea, antigonea, orchomenum, pheneum, pallantium, unde palatium romae, megalepolis, gortyna, bucolium, carnion, parrhasie, thelpusa, melaenae, heraea, pylae, pallene, agrae, epium, cynaethae, lepreon arcadiae, parthenium, alea, methydrium, enispe, macistum, lampia, clitorium, cleonae. inter quae duo oppida regio nemea est, et bembinadia vocitata. montes in arcadia pholoe+ cum oppido, item cyllene, lycaeus, in quo lycaei iovis delubrum, maenalus, artemisius, parthenius, lampeus, nonacris praeterque ignobiles viii. amnes ladon e paludibus phenei, erymanthus e monte eiusdem nominis in alpheum defluens. reliquae civitates in achaia dicendae alipheraei, abeatae, pyrgenses, paroreatae, pharygenitae, tortuni, typanei, thriusi, tritienses. universae achaiae libertatem domitius nero dedit. peloponnesus in latitudinem a promunturio maleae ad oppidum aegium corinthiaci sinus [cxc] patet, at in transversum ab elide epidaurum [cxxv], ab olympia argos per arcadiam [lxviii]; ab eodem loco ad pylum iam dicta mensura est. universa autem, velut pensante aequorum incursus natura, in montes sex atque lxx attollitur.

  ab isthmi angustiis hellas incipit, nostris graecia appellata. in ea prima attice, antiquitus acte vocata. attingit isthmum parte sui quae appellatur megaris ab colonia megara, e regione pagarum. duo haec oppida excurrente peloponneso sita sunt, utraque ex parte velut in umeris helladis, pagaei et amplius aegosthenenses contributi megarensibus. in ora autem portus schoenos, oppida sidous, cremmyon, scironia saxa [vi] longitudine, gerania, megara, eleusin. fuere et oenoe et probalinthos. nunc sunt ab isthmo [lv] piraeus et phalera portus, [v] muro recedentibus athenis iuncti. libera haec civitas nec indiga ullius praeconii amplius: tanta claritas superfluit. in attica fontes cephisia, larine, callirroe enneacrunos, montes brilessus, aegialeus, icarius, hymettus, lycabettus, locus ilisos. a piraeo [xlv] sunium promunturium, thoricos promunturium, potamos, steria, brauron, quondam oppida, rhamnus pagus, locus marathon, campus thriasius, oppidum melita et oropus in confinio boeotiae.

  cuius anthedon, onchestos, thespiae liberum oppidum, lebadea nec cedentes athenis claritate quae cognominantur boeotiae thebae, duorum numinum liberi atque herculis, ut volunt, patria. et musis natalem in nemore heliconis adsignant. datur et his thebis saltus cithaeron, amnis ismenus. praeterea fontes in boeotia oedipodia, psamathe, dirce, epicrane, arethusa, hippocrene, aganippe, gargaphie. montes extra praedictos mycalesus, hadylius, acontius. reliqua oppida inter megaricam et thebas eleutherae, haliartus, plataeae, pherae, aspledon, hy
le, thisbe, erythrae, glissa, copae, iuxta cephisum amnem lamiae et anichiae, medeon, phlygone, acraephia, coronea, chaeronea. in ora autem infra thebas ocalee, eteonos, scolos, schoenos, peteon, hyrie, mycalesos, ireseum et eleon, ollarum, tanagra, liber populus, et in ipsis faucibus euripi, quem facit obiecta insula euboea, aulis capaci nobilis portu. boeotos hyantas antiquitus dixere. locri deinde epicnemidii cognominantur, olim leleges appellati, per quos amnis cephisus defertur in mare. oppida opus, unde et sinus opuntius, cynus. phocidis in litore unum daphnus, introrsus autem larisa, elatea et in ripa cephisi, ut diximus, lilaea delphosque versae cnemis et hyampolis. rursus locrorum ora, in qua larumna, thronium, iuxta quod boagrius amnis defertur in mare. oppida narycum, alope, scarphia. postea maliacus sinus ab incolis dictus, in quo oppida halcyone, aegonia, phalara. doris deinde, in qua sparthos, erineon, boion, pindus, cytinum. doridis a tergo mons oeta est.

  sequitur mutatis saepe nominibus haemonia, eadem pelasgis et pelasgicon argos, hellas, eadem thessalia et dryopis, semper a regibus cognominata. ibi genitus rex nomine graecus, a quo graecia; ibi hellen, a quo hellenes. hos eosdem homerus tribus nominibus appellavit myrmidonas et hellenas et achaeos. ex his phthiotae nominantur dorida accolentes. eorum oppida echinus, in faucibus sperchii fluminis thermopylarum angustiae, quo argumento [iiii] inde heraclea trechin dicta est. mons ibi callidromus; oppida celebrata hellas, halos, lamia, phthia, arne.

  in thessalia autem orchomenus, minyius antea dictus, et oppidum alimon, ab aliis holmon, atrax, palamna, fons hyperia, oppida pherae, quarum a tergo pieria ad macedoniam protenditur, larisa, gomphi, thebae thessalae, nemus pteleon, sinus pagasicus, oppidum pagasa, idem postea demetrias dictum, tricca, pharsali campi cum civitate libera, crannon, iletia. montes phthiotidis nymphaeus, quodam topiario naturae opere spectabilis, buzygaeus, donacoessa, bromiaeus, daphusa, chimarone, athamas, stephane. in thessalia quattuor atque triginta, quorum nobilissimi cercetii, olympus pierius, ossa, cuius ex adverso pindus et othrys, lapitharum sedes, hi ad occasum vergentes, ad ortus pelius, omnes theatrali modo inflexi, caveatis ante eos lxxv urbibus. flumina thessaliae apidanus, phoenix, enipeus, onochonus, pamisus, fons messeis, lacus boebeis et ante cunctos claritate penius, ortus iuxta gomphos interque ossam et olympum nemorosa convalle defluens d stadiis, dimidio eius spatii navigabilis. in eo cursu tempe vocant, [v] passuum longitudine et ferme sesquiiugeri latitudine, ultra visum hominis attollentibus se dextra laevaque leniter convexis iugis, intus silva late viridante, ac labitur penius viridis calculo, amoenus circa ripas gramine, canorus avium concentu. accipit amnem horcon nec recipit, sed olei modo supernatantem, ut dictum est homero, brevi spatio portatum abdicat, poenales aquas dirisque genitas argenteis suis misceri recusans.

  thessaliae adnexa magnesia est, cuius fons libethra, oppida iolcus, ormenium, pyrra, methone, olizon, promunturium sepias, oppida castana, spalathra, promunturium aeantium, oppida meliboea, rhizus, erymnae, ostium penii, oppida homolium, orthe, iresiae, pelinna, thaumacie, gyrton, crannon, acharne, dotion, melite, phylace, potniae.

  epiri, achaiae, atticae, thessaliae in porrectum longitudo [cccclxxxx] traditur, latitudo [cclxxxxvii].

  macedonia postea cl populorum, duobus incluta regibus quondamque terrarum imperio, emathia antea dicta. haec ad epiroticas gentes in solis occasum recedens post terga magnesiae atque thessaliae infestatur a dardanis; partem eius septentrionalem paeonia ac pelagonia protegunt a triballis. oppida aegae, in quo sepeliri mos reges, beroea et in regione, quae pieria appellatur a nemore, aeginium. in ora heraclea, flumen apilas, oppida pydna, aloros, amnis haliacmon. intus aloritae, vallaei, phylacaei, cyrrestae, tyrissaei, pella colonia, oppidum stobi civium romanorum, mox antigonea, europus ad axium amnem, eodemque nomine per quod rhoedias fluit, scydra, eordaea, mieza, gordyniae. mox in ora ichnae, fluvius axius. ad hunc finem dardani, treres, pieres macedoniam accolunt. ab hoc amne paeoniae gentes paraxiaei, eordenses, almopi, pelagones, mygdones. montes rhodope, scopius, orbelus. dein praeiacente gremio terrarum arethusii, antiochienses, idomenenses, doberi, aestrienses, allantenses, audaristenses, morylli, garresci, lyncestae, othryonei et liberi amantini atque orestae, coloniae bullidenses et dienses, xylopolitae, scotusaei liberi, heraclea sintica, tymphaei, toronaei.

  in ora sinus macedonica oppidum chalastra et intus piloros, lete medioque litoris flexu thessalonice liberae condicionis - ad hanc a dyrrhachio [ccxlv] - , therme in thermaico sinu, oppida dicaea, palinandrea, scione, promunturium canastraeum, oppida pallene, phlegra. qua in regione montes hypsizonus, epytus, alcyon, elaeuomne, oppida nissos, phryxelon, mendae et in pallenensi isthmo quondam potidaea, nunc cassandrea colonia, anthemus, olophyxus, sinus mecyberna, oppida myscella, ampelos, torone, siggos, stolos, fretum, quo montem atho xerxes persarum rex continenti abscidit in longitudinem passuum md. mons ipse a planitie excurrit in maria [lxxv] passuum, ambitus radicis [cl] colligit. oppidum in cacumine fuit acrothoon; nunc sunt vranopolis, palaehorium, thyssus, cleonae, apollonia, cuius incolae macrobii cognominantur. oppidum cassera faucesque alterae isthmi, acanthus, stagira, sithone, heraclea et regio mygdoniae subiacens, in qua recedentes a mari apollonia, arethusa. in ora rursus posidium et sinus cum oppido cermoro, amphipolis liberum, gens bisaltae. dein macedoniae terminus amnis strymon, ortus in haemo. memorandum in septem lacus eum fundi, priusquam derigat cursum.

  haec est macedonia terrarum imperio potita quondam, haec asiam, armeniam, hiberiam, albaniam, cappadociam, syriam, aegyptum, taurum, caucasum transgressa, haec in bactris, medis, persis dominata toto oriente possesso, haec etiam indiae victrix per vestigia liberi patris atque herculis vagata. haec eadem est macedonia, cuius uno die paulus aemilius imperator noster lxxii urbes direptas vendidit. tantam differentiam sortis praestitere duo homines!

  thracia sequitur, inter validissimas europae gentes, in strategias l divisa. populorum eius, quos nominare non pigeat, amnem strymonem accolunt dextro latere denseletae et maedi ad bisaltas usque supra dictos, laevo digerri bessorumque multa nomina ad mestum amnem ima pangaei montis ambientem inter haletos, diobessos, carbilesos, inde brigas, sapaeos, odomantos. odrysarum gens fundit hebrum accolentibus carbiletis, pyrogeris, drugeris, caenicis, hypsaltis, benis, corpilis, bottiaeis, edonis. eodem sunt in tractu sialetae, priantae, dolongae, thyni, coelaletae maiores haemo, minores rhodopae subditi. inter quos hebrus amnis, oppidum sub rhodope poneropolis antea, mox a conditore philippopolis, nunc a situ trimontium dicta. haemi excelsitas [vi] passuum subitur. aversa eius et in histrum devexa moesi, getae, aedi, scaugdae clariaeque et sub iis arraei sarmatae, quos areatas vocant, scythaeque et circa ponti litora moriseni sitonique, orphei vatis genitores, optinent. ita finit hister a septentrione, ab ortu pontus ac propontis, a meridie aegaeum mare. cuius in ora a strymone apollonia, oesyma, neapolis, datos. intus philippi colonia - absunt a dyrrhachio [cccxxv] - , scotusa, topiros civitas. mesti amnis ostium, mons pangaeus. heraclea, olynthos, abdera libera civitas. stagnum bistonum et gens. oppidum fuit tirida, diomedis equorum stabulis dirum; nunc sunt dicaea, ismaron, locus parthenion, phalesina, maronea, prius orthagurea dicta. mons serrium, zone, tum locus doriscum, [x] hominum capax - ita xerxes ibi dinumeravit exercitum - , os hebri, portus stentoris, oppidum aenos liberum cum Polydori tumulo, ciconum quondam regio. a dorisco incurvatur ora ad macron tichos [cxii] p., circa quem locum fluvius melas, a quo sinus appellatur. oppida cypsela, bisanthe, macron tichos, dictum quia a propontide ad melanem sinum inter duo maria porrectus murus procurrentem excludit cherronesum. namque thracia altero latere a pontico litore incipiens, ubi hister amnis inmergitur, vel pulcherrimas in ea parte urbes habet, histropolin milesiorum, tomos, callatim, quae antea cerbatis vocabatur, heracleam. habuit et bizonen terrae hiatu raptam; nunc habet dionysopolim, crunon antea dictam; adluit zyras amnis. totum eum tractum scythae aroteres cognominati tenuere. eorum oppida aphrodisias, libistos, zygere, rhocobae, eumenia, parthenopolis, gerania, ubi pygmaeorum gens fuisse proditur; catizos barbari vocabant, creduntque a gruibus fugatos. in ora a dionysopoli est odessus milesiorum, flumen pannysis, oppidum ereta, naulochus. mons haemus, vasto iugo procumb
ens in pontum, oppidum habuit in vertice aristaeum; nunc in ora mesembria, anchialum, ubi messa fuerat. astice regio habuit oppidum anthium; nunc est apollonia. flumina panisos, iuras, tearus, orosines; oppida thynias, halmydesos, develton cum stagno, quod nunc deultum vocatur veteranorum, phinopolis, iuxta quam bosporos. ab histri ostio ad os ponti passuum [d] alii fecere, agrippa [lx] adiecit; inde ad murum supra dictum [cl], ab eo cherronesi [cxxvi]. - sed a bosporo sinus lasthenes, portus senum et alter qui mulierum cognominatur. promunturium chryseon ceras, in quo oppidum byzantium liberae condicionis, antea lygos dictum; abest a dyrrhachio [dccxi] p.: tantum patet longitudo terrarum inter hadriaticum mare et propontidem. amnes bathynias, pidaras sive athyras. oppida selymbria, perinthus, latitudine cc pedum continenti adnexa. intus bizye, arx regum thraciae, a terei nefasto invisa hirundinibus, regio caenica, colonia flaviopolis, ubi antea caela oppidum vocabatur, et a bizye [l] p. apros colonia, quae a philippis abest [clxxxviiii]. at in ora amnis erginus; oppidum fuit ganos. deseritur et lysimachea iam in cherroneso. alius namque ibi isthmos angustias similes eodem nomine et pari latitudine inlustrat. duae urbes utrimque litora haut dissimili modo tenuere, pactye a propontide, cardia a melane sinu, haec ex facie loci nomine accepto, utraeque conprehensae postea lysimachea [v] p. a longis muris. cherronesos a propontide habuit tiristasin, crithoten, cissam flumini aegos adpositam; nunc habet a colonia apro [xxii] p. resisthon, ex adverso coloniae parianae. et hellespontus vii, ut diximus, stadiis europam ab asia dividens, iiii inter se contrarias urbes habet, in europa callipolim et seston, in asia lampsacon et abydon. dein promunturium cherronesi mastusia adversum sigeo, cuius in fronte obliqua cynossema - ita appellatur hecubae tumulus - , statio achaeorum et turris, delubrum protesilai et in extrema cherronesi fronte, quae vocatur aeolium, oppidum elaeus. dein petenti melana sinum portus coelos et panhormus et supra dicta cardia.