Delphi Complete Works of Pliny the Elder

by Pliny the Elder

  gen. adamantis vi. med. ii de smaragdis

  gen. eorum xii

  vitia eorum

  tanos gemma. chalcosma

  ragdos de beryllis. genera eorum viii. vitia eorum de opalis. genera eorum vii.

  vitia eorum et experimen

  ta de sardonyche. gen. eius ... vitia eius de onyche. gen. eius ... de carbunculis

  gen. eorum xii

  vitia eorum et experimen

  ta anthracitis sandastros. sandaresus lychnis. gen. eius iiii carchedonia sarda. gen. eius v de topazo. gen. eius ii de callaina de prasio. gen. eius iii nilion molochitis de iaspide

  gen. eius xvii. vitia eorum de cyano. gen. eius iii de sappiro amethystos

  gen. eius v. socondion. sa

  penos. pharanitis. aphro

  dites blepharon sive ante

  ros sive paederos hyacinthus de chrysolitho. gen. eius iiii de chryselectro leucochrysos. gen. eius iii melichrysi, xuthi paederos sive sangenon sive syenites asteria astrion astriotes astolon ceraunia. gen. eius iiii. baetylos iris leros achatae. gen. eorum xiiii. acopos. med. ex ea ... alabastritis. med. ex ea ... alectoriae. androdamas. argyrodamas. antipathes. arabica. aromatitis. asbestos. aspisatis. atizoe. augitis. amphidanes sive chrysocolla. aphrodisiaca. apsyctos. aegyptilla balanitae. batrachitis. baptes. beli oculus. belus. baroptenus sive baripe. botryitis. bostrychitis. bucardia. brontea. boloe. cadmitis. callais. capnitis. cappadocia. callaica. catochitis. catoptritis. cepitis sive cepolatitis. ceramitis. cinaediae. ceritis. circos. corsoides. corallachates. corallis. crateritis. crocallis. cyitis. chalcophonos. chelidoniae. cheloniae. chelonitis. chloritis. choaspitis. chrysolampsis. chrysopis. cetionides daphnea. diadochos. diphyes. dionysias. dracontias encardia sive enariste. enorchis. exhebenus. erythallis. erotylos sive amphicomos sive hieromnemon. eumeces. eumithres. eupetalos. eureos. eurotias. eusebes. epimelas galaxias. galactitis sive leucogaea sive leucographitis sive synechitis. gallaica. gassinnade. glossopetra. gorgonia. goniaea heliotropion. hephaestitis. hermu aedoeon. hexecontalithos. hieracitis. hammitis. hammonis cornu. hormiscion. hyaeniae. haematitis meniu sive xuthos idaei dactyli. icterias. iovis gemma sive drosolithos. indicae. ion lepidotis. lesbia. leucophthalmos. leucopoecilos. libanochrus. limoniatis. liparea. lysimachos. leucochrysos memnonia. media. meconitis. mithrax. morochthos. mormorion sive promnion sive alexandrion. myrritis. myrmecias. myrsinitis. mesoleucos. mesomelas nasamonitis. nebritis. nipparena oica. ombria sive notia. onocardia. oritis sive sideritis. ostracias sive ostracitis. ostritis. ophicardelos. obsiana panchrus. pangonus. paneros sive panerastos. ponticae. gen. iiii. phloginos sive chrysitis. phoenicitis. phycitis. perileucos. paeanitis sive gaeanis solis gemma. sagda. samothracia. sauritis. sarcitis. selenitis. sideritis. sideropoecilos. spongitis. synodontitis. syrtitis. syringitis trichrus. thelyrrhizos. thelycardios sive mucul. thracia, gen. iii. tephritis. tecolithos veneris crines. veientana zathene. zamilampis. zoraniscaea hepatitis. steatitis. adadu nephros. adadu ophthalmos. adadu dactylos. triophthalmos carcinias. echitis. scorpitis. scaritis. triglitis. aegophthalmos. hyophthalmos. geranitis. ae+titis. myrmecitis. cantharias. lycophthalmos. taos. timictonia ammochrysos. cenchritis. dryitis. cissitis. narcissitis. cyamias. pyren. phoenicitis. chalazias. pyritis. polyzonos. astrapaea. phlogitis. anthracitis. enygros. polythrix. leontios. pardalios. drosolithos. melichrus. melichloros. crocias. polias. spartopolia. rhoditis. melitis. chalcitis. sycitis. bostrychitis. chernitis. anancitis. synochitis. dendritis cochlides de figura gemmarum ratio probandi comparatio naturae per terras. comparatio rerum per pretia summa: res et historiae et observationes mccc

  ex avctoribvs M. Varrone. actis triumphorum. maecenate. iaccho. cornelio boccho.

  externis iuba rege. xenocrate zenonis. sudine. aeschylo. philoxeno. euripide. nicandro. satyro. theophrasto. charete. philemone. demostrato. zenothemi. metrodoro. sotaco. pythea. timaeo siculo. nicia. theochresto. asaruba. mnasea. theomene. ctesia. mithridate. sophocle. archelao rege. callistrato. democrito. ismenia. olympico. alexandro polyhistore. apione. oro. zoroastre. zachalia.

  LIBER II

  mundum et hoc quodcumque nomine alio caelum appellare libuit, cuius circumflexu degunt cuncta, numen esse credi par est, aeternum, inmensum, neque genitum neque interiturum umquam. huius extera indagare nec interest hominum nec capit humanae coniectura mentis. sacer est, aeternus, immensus, totus in toto, immo vero ipse totum, infinitus ac finito similis, omnium rerum certus et similis incerto, extra intra cuncta conplexus in se, idemque rerum naturae opus et rerum ipsa natura. furor est mensuram eius animo quosdam agitasse atque prodere ausos, alios rursus occasione hinc sumpta aut hic data innumerabiles tradidisse mundos, ut totidem rerum naturas credi oporteret aut, si una omnes incubaret, totidem tamen soles totidemque lunas et cetera etiam in uno et inmensa et innumerabilia sidera, quasi non eaedem quaestiones semper in termino cogitationi sint occursurae desiderio finis alicuius aut, si haec infinitas naturae omnium artifici possit adsignari, non idem illud in uno facilius sit intellegi, tanto praesertim opere. furor est profecto, furor egredi ex eo et, tamquam interna eius cuncta plane iam nota sint, ita scrutari extera, quasi vero mensuram ullius rei possit agere qui sui nesciat, aut mens hominis videre quae mundus ipse non capiat.

  formam eius in speciem orbis absoluti globatam esse nomen in primis et consensus in eo mortalium orbem appellantium, sed et argumenta rerum docent, non solum quia talis figura omnibus sui partibus vergit in sese ac sibi ipsa toleranda est seque includit et continet nullarum egens compagium nec finem aut initium ullis sui partibus sentiens, nec quia ad motum, quo subinde verti mox adparebit, talis aptissima est, sed oculorum quoque probatione, quod convexus mediusque quacumque cernatur, cum id accidere in alia non possit figura.

  hanc ergo formam eius aeterno et inrequieto ambitu, inenarrabili celeritate, viginti quattuor horarum spatio circumagi solis exortus et occasus haut dubium reliquere. an sit inmensus et ideo sensum aurium excedens tantae molis rotatae vertigine adsidua sonitus, non equidem facile dixerim, non, hercule, magis quam circumactorum simul tinnitus siderum suosque volventium orbes an dulcis quidam et incredibili suavitate concentus. nobis qui intus agimus iuxta diebus noctibusque tacitus labitur mundus. esse innumeras ei effigies animalium rerumque cunctarum inpressas nec, ut in volucrum notamus ovis, levitate continua lubricum corpus, quod clarissimi auctores dixere, terrenorum argumentis indicatur, quoniam inde deciduis rerum omnium seminibus innumerae, in mari praecipue ac plerumque confusis monstrificae, gignantur effigies, praeterea visus probatione, alibi ursi, tauri alibi, alibi litterae figura, candidiore medio per verticem circulo. equidem et consensu gentium moveor; namque et graeci nomine ornamenti appellavere eum et nos a perfecta absolutaque elegantia mundum. caelum quidem haut dubie caelati argumento diximus, ut interpretatur M. Varro. adiuvat rerum ordo discripto circulo qui signifer vocatur in duodecim animalium effigies et per illas solis cursus congruens tot saeculis ratio.

  nec de elementis video dubitari quattuor esse ea: ignium summum, inde tot stellarum illos conlucentium oculos; proximum spiritus, quem graeci nostrique eodem vocabulo ae+ra appellant, vitalem hunc et per cuncta rerum meabilem totoque consertum; huius vi suspensam cum quarto aquarum elemento librari medio spatii tellurem. ita mutuo conplexu diversitatis effici nexum et levia ponderibus inhiberi quo minus evolent, contraque gravia ne ruant suspendi, levibus in sublime tendentibus. sic pari in diversa nisu in suo quaeque consistere, inrequieto mundi ipsius constricta circuitu, quo semper in se recurrente imam atque mediam in toto esse terram, eandemque universo cardine stare pendentem, librantem per quae pendeat, ita solam inmobilem circa eam volubili universitate; eandem ex omnibus necti eidemque omnia inniti. inter hanc caelumque eodem spiritu pendent certis discreta spatiis septem sidera, quae ab incessu vocamus errantia, cum errent nulla minus illis. eorum medius sol fertur, amplissima magnitudine ac potestate nec temporum modo terrarumque, sed siderum etiam ipsorum caelique rector. hunc esse mundi totius animum ac planius mentem, hunc principale naturae regimen ac numen credere decet opera eius aestimantes. hic lucem rebus ministrat aufertque
tenebras, hic reliqua sidera occultat, inlustrat; hic vices temporum annumque semper renascentem ex usu naturae temperat; hic caeli tristitiam discutit atque etiam humani nubila animi serenat; hic suum lumen ceteris quoque sideribus fenerat, praeclarus, eximius, omnia intuens, omnia etiam exaudiens, ut principi litterarum homero placuisse in uno eo video.

  quapropter effigiem dei formamque quaerere inbecillitatis humanae reor. quisquis est deus, si modo est alius, et quacumque in parte, totus est sensus, totus visus, totus auditus, totus animae, totus animi, totus sui. innumeros quidem credere atque etiam ex vitiis hominum, ut pudicitiam, concordiam, mentem, spem, honorem, clementiam, fidem, aut, ut democrito placuit, duos omnino, poenam et beneficium, maiorem ad socordiam accedit. fragilis et laboriosa mortalitas in partes ita digessit infirmitatis suae memor, ut portionibus coleret quisque quo maxime indigeret. itaque nomina alia aliis gentibus et numina in iisdem innumerabilia invenimus, inferis quoque in genera discriptis morbisque et multis etiam pestibus, dum esse placatas trepido metu cupimus. ideoque etiam publice febris fanum in palatio dicatum est, orbonae ad aedem larum, ara et malae fortunae esquiliis. quam ob rem maior caelitum populus etiam quam hominum intellegi potest, cum singuli quoque ex semet ipsis totidem deos faciant iunones geniosque adoptando sibi, gentes vero quaedam animalia et aliqua etiam obscena pro dis habeant ac multa dictu magis pudenda, per fetidos cibos, alia et similia, iurantes. matrimonia quidem inter deos credi tantoque aevo ex iis neminem nasci et alios esse grandaevos semper canosque, alios iuvenes atque pueros, atri coloris, aligeros, claudos, ovo editos et alternis diebus viventes morientesque, puerilium prope deliramentorum est, sed super omnem inpudentiam, adulteria inter ipsos fingi, mox iurgia et odia, atque etiam furtorum esse et scelerum numina. deus est mortali iuvare mortalem, et haec ad aeternam gloriam via. hac proceres iere romani, hac nunc caelesti passu cum liberis suis vadit maximus omnis aevi rector Vespasianus Augustus fessis rebus subveniens. hic est vetustissimus referendi bene merentibus gratiam mos, ut tales numinibus adscribant. quippe et aliorum nomina deorum et quae supra retuli siderum ex hominum nata sunt meritis. iovem quidem aut mercurium aliterve alios inter se vocari et esse caelestem nomenclaturam, quis non interpretatione naturae fateatur inridendum agere curam rerum humanarum illud, quicquid est, summum ac vel tam tristi atque multiplici ministerio non pollui credamus dubitemusne vix prodest iudicare, utrum magis conducat generi humano, quando aliis nullus est deorum respectus, aliis pudendus. externis famulantur sacris ac digitis deos gestant, monstra quoque colunt, damnant et excogitant cibos, imperia dira in ipsos, ne somno quidem quieto, inrogant. non matrimonia, non liberos, non denique quicquam aliud nisi iuvantibus sacris deligunt. alii in capitolio fallunt ac fulminantem periurant iovem. et hos iuvant scelera, illos sacra sua poenis agunt.

  invenit tamen inter has utrasque sententias medium sibi ipsa mortalitas numen, quo minus etiam plana de deo coniectatio esset. toto quippe mundo et omnibus locis omnibusque horis omnium vocibus fortuna sola invocatur ac nominatur, una accusatur, rea una agitur, una cogitatur, sola laudatur, sola arguitur et cum conviciis colitur, volubilis ... que, a plerisque vero et caeca existimata, vaga, inconstans, incerta, varia indignorumque fautrix. huic omnia expensa, huic feruntur accepta, et in tota ratione mortalium sola utramque paginam facit, adeoque obnoxiae sumus sortis, ut prorsus ipsa pro deo sit qua deus probatur incertus. pars alia et hanc pellit astroque suo eventus adsignat et nascendi legibus, semelque in omnes futuros umquam deo decretum, in reliquum vero otium datum. sedere coepit sententia haec, pariterque et eruditum vulgus et rude in eam cursu vadit. ecce fulgurum monitus, oraculorum praescita, haruspicum praedicta atque etiam parva dictu in auguriis sternumenta et offensiones pedum. Divus Augustus prodidit laevum sibi calceum praepostere inductum quo die seditione militari prope adflictus est. quae singula inprovidam mortalitatem involvunt, solum ut inter ista vel certum sit nihil esse certi nec quicquam miserius homine aut superbius. ceteris quippe animantium sola victus cura est, in quo sponte naturae benignitas sufficit, uno quidem vel praeferendo cunctis bonis, quod de gloria, de pecunia, ambitione superque de morte non cogitant.

  verum in his deos agere curam rerum humanarum credi ex usu vitae est poenasque maleficiis aliquando seras, occupato deo in tanta mole, numquam autem inritas esse nec ideo proximum illi genitum hominem, ut vilitate iuxta beluas esset. inperfectae vero in homine naturae praecipua solatia, ne deum quidem posse omnia - namque nec sibi potest mortem consciscere, si velit, quod homini dedit optimum in tantis vitae poenis, nec mortales aeternitate donare aut revocare defunctos nec facere ut qui vixit non vixerit, qui honores gessit non gesserit - nullumque habere in praeterita ius praeterquam oblivionis atque (ut facetis quoque argumentis societas haec cum deo copuletur) ut bis dena viginti non sint aut multa similiter efficere non posse. per quae declaratur haut dubie naturae potentia idque esse quod deum vocemus. in haec divertisse non fuerit alienum, vulgata iam propter adsiduam quaestionem de deo.

  hinc redeamus ad reliqua naturae. sidera, quae adfixa diximus mundo, non illa, ut existimat volgus, singulis attributa nobis et clara divitibus, minora pauperibus, obscura defectis ac pro sorte cuiusque lucentia adnumerata mortalibus, cum suo quaeque homine orta moriuntur nec aliquem exstingui decidua significant. non tanta caelo societas nobiscum est, ut nostro fato mortalis sit ibi quoque siderum fulgor. illa nimio alimento tracti umoris ignea vi abundantiam reddunt, cum decidere creduntur, ut apud nos quoque luminibus accensis liquore olei notamus accidere. ceterum aeterna caelestibus est natura intexentibus mundum intextuque concretis, potentia autem ad terram magnopere eorum pertinens, quae propter effectus claritatemque et magnitudinem in tanta subtilitate nosci potuerunt, sicut suo demonstrabimus loco. circulorum quoque caeli ratio in terrae mentione aptius dicetur, quando ad eam tota pertinet, signiferi modo inventoribus non dilatis. obliquitatem eius intellexisse, hoc est rerum fores aperuisse, anaximander milesius traditur primus olympiade quinquagesima octava, signa deinde in eo cleostratus, et prima arietis ac sagittarii, sphaeram ipsam ante multo atlas.

  nunc relicto mundi ipsius corpore reliqua inter caelum terrasque tractentur. summum esse quod vocant saturni sidus ideoque minimum videri et maximo ambire circulo ac tricesimo anno ad brevissima sedis suae principia regredi certum est, omnium autem errantium siderum meatus, interque ea solis et lunae, contrarium mundo agere cursum, id est laevum, illo semper in dextra praecipiti. et quamvis adsidua conversione immensae celeritatis attollantur ab eo rapianturque in occasum, adverso tamen ire motu per suos quaeque passus. ita fieri, ne convolutus aer eandem in partem aeterna mundi vertigine ignavo globo torpeat, sed fundatur adverso siderum verbere discretus et digestus. saturni autem sidus gelidae ac rigentis esse naturae, multumque ex eo inferiorem iovis circulum et ideo motu celeriore duodenis circumagi annis. tertium martis, quod quidam herculis vocant, igne ardens solis vicinitate, binis fere annis converti, ideoque huius ardore nimio et rigore saturni, interiectum ambobus, ex utroque temperari iovem salutaremque fieri. deinde solis meatum esse partium quidem trecentarum sexaginta, sed ut observatio umbrarum eius redeat ad notas, quinos annis dies adici superque quartam partem diei. quam ob causam quinto anno unus intercalarius dies additur, ut temporum ratio solis itineri congruat.

  infra solem ambit ingens sidus appellatum veneris, alterno meatu vagum ipsisque cognominibus aemulum solis ac lunae. praeveniens quippe et ante matutinum exoriens luciferi nomen accepit ut sol alter diemque maturans, contra ab occasu refulgens nuncupatur vesper ut prorogans lucem vicemve lunae reddens. quam naturam eius pythagoras samius primus deprehendit olympiade circiter xlii, qui fuit urbis romae annus cxlii. iam magnitudine extra cuncta alia sidera est, claritatis quidem tantae, ut unius huius stellae radiis umbrae reddantur. itaque et in magno nominum ambitu est. alii enim iunonis, alii isidis, alii matris deum appellavere. huius natura cuncta generantur in terris. namque in alterutro exortu genitali rore conspergens non terrae modo conceptus inplet, verum animantium quoque omnium stimulat. signiferi autem ambitum peragit trecenis et duodequinquagenis diebus, a sole numquam absistens partibus sex atque quadraginta longiu
s, ut timaeo placet.

  simili ratione, sed nequaquam magnitudine aut vi, proximum illi mercurii sidus, a quibusdam appellatum apollinis, inferiore circulo fertur viiii diebus ociore ambitu, modo ante solis exortum, modo post occasum splendens, numquam ab eo xxii partibus remotior, ut cidenas et sosigenes docent. ideo et peculiaris horum siderum ratio est neque communis cum supra dictis. nam ea et quarta parte caeli a sole abesse et tertia, et adversa soli saepe cernuntur, maioresque alios habent cuncta plenae conversionis ambitus in magni anni ratione dicendos.

  sed omnium admirationem vincit novissimum sidus, terris familiarissimum et in tenebrarum remedium ab natura repertum, lunae. multiformis haec ambigua torsit ingenia contemplantium et proximum ignorare sidus maxime indignantium, crescens semper aut senescens et modo curvata in cornua facie, modo aequa portione divisa, modo sinuata in orbem, maculosa eademque subito praenitens, inmensa orbe pleno ac repente nulla, alias pernox, alias sera et parte diei solis lucem adiuvans, deficiens et in defectu tamen conspicua - quae mensis exitu latet, tum laborare non creditur - , iam vero humilis et excelsa, et ne id quidem uno modo, sed alias admota caelo, alias contigua montibus, nunc in aquilonem elata, nunc in austros deiecta. quae singula in ea deprehendit hominum primus endymion; ob id amor eius fama traditur. non sumus profecto grati erga eos qui labore curaque lucem nobis aperuere in hac luce, miraque humani ingeni peste sanguinem et caedes condere annalibus iuvat, ut scelera hominum noscantur mundi ipsius ignaris. proxima ergo cardini, ideoque minimo ambitu, vicenis diebus septenisque et tertia diei parte peragit spatia eadem, quae saturni sidus altissimum xxx, ut dictum est, annis. dein morata in coitu solis biduo, cum tardissime, a tricesima luce rursum ad easdem vices exit, haut scio an omnium, quae in caelo pernosci potuerunt, magistra: in xii mensium spatia oportere dividi annum, quando ipsa totiens solem redeuntem ad principia consequitur; solis fulgore, ut reliqua siderum, regi, siquidem in totum mutuata ab eo luce fulgere, qualem in repercussu aquae volitare conspicimus; ideo molliore et inperfecta vi solvere tantum umorem atque etiam augere, quem solis radii absumant. ideo inaequali lumine adspici, quia, ex adverso demum plena, reliquis diebus tantum ex se terris ostendat, quantum a sole ipsa concipiat; in coitu quidem non cerni, quoniam haustum omnem lucis aversa illo regerat, unde acceperit. sidera vero haut dubie umore terreno pasci, quia dimidio orbe numquam maculoso cernatur, scilicet nondum suppetente ad hauriendum ultra iusta vi; masculas enim non aliud esse quam terrae raptas cum umore sordes. defectus autem suos et solis, rem in tota contemplatione naturae maxime miram et ostento similem, magnitudinum umbraeque indices exsistere. quippe manifestum est solem interventu lunae occultari lunamque terrae obiectu ac vices reddi, eosdem solis radios luna interpositu suo auferente terrae terraque lunae. hac subeunte repentinas obduci tenebras rursumque illius umbra sidus hebetari. neque aliud esse noctem quam terrae umbram, figuram autem umbrae similem metae ac turbini inverso, quando mucrone tantum ingruat neque lunae excedat altitudinem, quoniam nullum aliud sidus eodem modo obscuretur et talis figura semper mucrone deficiat. spatio quidem consumi umbras indicio sunt volucrum praealti volatus. ergo confinium illis est ae+ris terminus initiumque aetheris. supra lunam pura omnia ac diurnae lucis plena. a nobis autem per noctem cernuntur sidera, ut reliqua lumina e tenebris, et propter has causas nocturno tempore deficit luna. stati autem atque menstrui non sunt utrique defectus propter obliquitatem signiferi lunaeque multivagos, ut dictum est, flexus, non semper in scripulis partium congruente siderum motu.