Delphi Complete Works of Lucretius

by Titus Lucretius Carus

  quod si inmortalis foret et mutare soleret

  corpora, permixtis animantes moribus essent,

  750 effugeret canis Hyrcano de semine saepe

  cornigeri incursum cervi tremeretque per auras

  aëris accipiter fugiens veniente columba,

  desiperent homines, saperent fera saecla ferarum.

  illud enim falsa fertur ratione, quod aiunt

  755 inmortalem animam mutato corpore flecti;

  quod mutatur enim, dissolvitur, interit ergo;

  traiciuntur enim partes atque ordine migrant;

  quare dissolui quoque debent posse per artus,

  denique ut intereant una cum corpore cunctae.

  760 sin animas hominum dicent in corpora semper

  ire humana, tamen quaeram cur e sapienti

  stulta queat fieri, nec prudens sit puer ullus,

  si non, certa suo quia semine seminioque

  nec tam doctus equae pullus quam fortis equi vis.

  765 scilicet in tenero tenerascere corpore mentem

  confugient. quod si iam fit, fateare necessest

  mortalem esse animam, quoniam mutata per artus

  tanto opere amittit vitam sensumque priorem.

  quove modo poterit pariter cum corpore quoque

  770 confirmata cupitum aetatis tangere florem

  vis animi, nisi erit consors in origine prima?

  quidve foras sibi vult membris exire senectis?

  an metuit conclusa manere in corpore putri

  et domus aetatis spatio ne fessa vetusto

  775 obruat? at non sunt immortali ulla pericla.

  Denique conubia ad Veneris partusque ferarum

  esse animas praesto deridiculum esse videtur,

  expectare immortalis mortalia membra

  innumero numero certareque praeproperanter

  780 inter se quae prima potissimaque insinuetur;

  si non forte ita sunt animarum foedera pacta,

  ut quae prima volans advenerit insinuetur

  prima neque inter se contendant viribus hilum.

  Denique in aethere non arbor, non aequore in alto

  785 nubes esse queunt nec pisces vivere in arvis

  nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse.

  certum ac dispositumst ubi quicquid crescat et insit.

  sic animi natura nequit sine corpore oriri

  sola neque a nervis et sanguine longius esse.

  790 quod si posset enim, multo prius ipsa animi vis

  in capite aut umeris aut imis calcibus esse

  posset et innasci quavis in parte soleret,

  tandem in eodem homine atque in eodem vase manere.

  quod quoniam nostro quoque constat corpore certum

  795 dispositumque videtur ubi esse et crescere possit

  sorsum anima atque animus, tanto magis infitiandum

  totum posse extra corpus durare genique.

  quare, corpus ubi interiit, periisse necessest

  confiteare animam distractam in corpore toto.

  800 quippe etenim mortale aeterno iungere et una

  consentire putare et fungi mutua posse

  desiperest; quid enim diversius esse putandumst

  aut magis inter se disiunctum discrepitansque,

  quam mortale quod est inmortali atque perenni

  805 iunctum in concilio saevas tolerare procellas?

  praeterea quaecumque manent aeterna necessest

  aut quia sunt solido cum corpore respuere ictus

  nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas

  dissociare intus partis, ut materiai

  810 corpora sunt, quorum naturam ostendimus ante,

  aut ideo durare aetatem posse per omnem,

  plagarum quia sunt expertia sicut inanest,

  quod manet intactum neque ab ictu fungitur hilum,

  aut etiam quia nulla loci sit copia circum,

  815 quo quasi res possint discedere dissoluique,

  sicut summarum summast aeterna, neque extra

  quis locus est quo diffugiant neque corpora sunt quae

  possint incidere et valida dissolvere plaga.

  Quod si forte ideo magis inmortalis habendast,

  820 quod vitalibus ab rebus munita tenetur,

  aut quia non veniunt omnino aliena salutis,

  aut quia quae veniunt aliqua ratione recedunt

  pulsa prius quam quid noceant sentire queamus,

  * * *

  praeter enim quam quod morbis cum corporis aegret,

  825 advenit id quod eam de rebus saepe futuris

  macerat inque metu male habet curisque fatigat,

  praeteritisque male admissis peccata remordent.

  adde furorem animi proprium atque oblivia rerum,

  adde quod in nigras lethargi mergitur undas.

  830 Nil igitur mors est ad nos neque pertinet hilum,

  quandoquidem natura animi mortalis habetur.

  et vel ut ante acto nihil tempore sensimus aegri,

  ad confligendum venientibus undique Poenis,

  omnia cum belli trepido concussa tumultu

  835 horrida contremuere sub altis aetheris auris,

  in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum

  omnibus humanis esset terraque marique,

  sic, ubi non erimus, cum corporis atque animai

  discidium fuerit, quibus e sumus uniter apti,

  840 scilicet haud nobis quicquam, qui non erimus tum,

  accidere omnino poterit sensumque movere,

  non si terra mari miscebitur et mare caelo.

  et si iam nostro sentit de corpore postquam

  distractast animi natura animaeque potestas,

  845 nil tamen est ad nos, qui comptu coniugioque

  corporis atque animae consistimus uniter apti.

  nec, si materiem nostram collegerit aetas

  post obitum rursumque redegerit ut sita nunc est,

  atque iterum nobis fuerint data lumina vitae,

  850 pertineat quicquam tamen ad nos id quoque factum,

  interrupta semel cum sit repetentia nostri.

  et nunc nil ad nos de nobis attinet, ante

  qui fuimus, neque iam de illis nos adficit angor.

  nam cum respicias inmensi temporis omne

  855 praeteritum spatium, tum motus materiai

  multimodi quam sint, facile hoc adcredere possis,

  semina saepe in eodem, ut nunc sunt, ordine posta

  haec eadem, quibus e nunc nos sumus, ante fuisse.

  nec memori tamen id quimus reprehendere mente;

  860 inter enim iectast vitai pausa vageque

  deerrarunt passim motus ab sensibus omnes.

  debet enim, misere si forte aegreque futurumst;

  ipse quoque esse in eo tum tempore, cui male possit

  accidere. id quoniam mors eximit, esseque prohibet

  865 illum cui possint incommoda conciliari,

  scire licet nobis nihil esse in morte timendum

  nec miserum fieri qui non est posse, neque hilum

  differre an nullo fuerit iam tempore natus,

  mortalem vitam mors cum inmortalis ademit.

  870 Proinde ubi se videas hominem indignarier ipsum,

  post mortem fore ut aut putescat corpore posto

  aut flammis interfiat malisve ferarum,

  scire licet non sincerum sonere atque subesse

  caecum aliquem cordi stimulum, quamvis neget ipse

  875 credere se quemquam sibi sensum in morte futurum;

  non, ut opinor, enim dat quod promittit et unde

  nec radicitus e vita se tollit et eicit,

  sed facit esse sui quiddam super inscius ipse.

  vivus enim sibi cum proponit quisque futurum,

  880 corpus uti volucres lacerent in morte feraeque,

  ipse sui miseret; neque enim se dividit illim

  nec removet satis a proiecto corpore et illum

  se fingit sensuque suo contaminat astans.

  hinc indignatur se mortalem esse creatum

 
; 885 nec videt in vera nullum fore morte alium se,

  qui possit vivus sibi se lugere peremptum

  stansque iacentem se lacerari urive dolere.

  nam si in morte malumst malis morsuque ferarum

  tractari, non invenio qui non sit acerbum

  890 ignibus inpositum calidis torrescere flammis

  aut in melle situm suffocari atque rigere

  frigore, cum summo gelidi cubat aequore saxi,

  urgerive superne obrutum pondere terrae.

  ‘Iam iam non domus accipiet te laeta neque uxor

  895 optima, nec dulces occurrent oscula nati

  praeripere et tacita pectus dulcedine tangent.

  non poteris factis florentibus esse tuisque

  praesidium. misero misere’ aiunt ‘omnia ademit

  una dies infesta tibi tot praemia vitae.’

  900 illud in his rebus non addunt ‘nec tibi earum

  iam desiderium rerum super insidet una.’

  quod bene si videant animo dictisque sequantur,

  dissoluant animi magno se angore metuque.

  ‘tu quidem ut es leto sopitus, sic eris aevi

  905 quod super est cunctis privatus doloribus aegris;

  at nos horrifico cinefactum te prope busto

  insatiabiliter deflevimus, aeternumque

  nulla dies nobis maerorem e pectore demet.’

  illud ab hoc igitur quaerendum est, quid sit amari

  910 tanto opere, ad somnum si res redit atque quietem,

  cur quisquam aeterno possit tabescere luctu.

  Hoc etiam faciunt ubi discubuere tenentque

  pocula saepe homines et inumbrant ora coronis,

  ex animo ut dicant: ‘brevis hic est fructus homullis;

  915 iam fuerit neque post umquam revocare licebit.’

  tam quam in morte mali cum primis hoc sit eorum,

  quod sitis exurat miseros atque arida torrat,

  aut aliae cuius desiderium insideat rei.

  nec sibi enim quisquam tum se vitamque requiret,

  920 cum pariter mens et corpus sopita quiescunt;

  nam licet aeternum per nos sic esse soporem,

  nec desiderium nostri nos adficit ullum,

  et tamen haud quaquam nostros tunc illa per artus

  longe ab sensiferis primordia motibus errant,

  925 cum correptus homo ex somno se colligit ipse.

  multo igitur mortem minus ad nos esse putandumst,

  si minus esse potest quam quod nihil esse videmus;

  maior enim turbae disiectus materiai

  consequitur leto nec quisquam expergitus extat,

  930 frigida quem semel est vitai pausa secuta.

  Denique si vocem rerum natura repente.

  mittat et hoc alicui nostrum sic increpet ipsa:

  ‘quid tibi tanto operest, mortalis, quod nimis aegris

  luctibus indulges? quid mortem congemis ac fles?

  935 nam si grata fuit tibi vita ante acta priorque

  et non omnia pertusum congesta quasi in vas

  commoda perfluxere atque ingrata interiere;

  cur non ut plenus vitae conviva recedis

  aequo animoque capis securam, stulte, quietem?

  940 sin ea quae fructus cumque es periere profusa

  vitaque in offensost, cur amplius addere quaeris,

  rursum quod pereat male et ingratum occidat omne,

  non potius vitae finem facis atque laboris?

  nam tibi praeterea quod machiner inveniamque,

  945 quod placeat, nihil est; eadem sunt omnia semper.

  si tibi non annis corpus iam marcet et artus

  confecti languent, eadem tamen omnia restant,

  omnia si perges vivendo vincere saecla,

  atque etiam potius, si numquam sis moriturus’,

  950 quid respondemus, nisi iustam intendere litem

  naturam et veram verbis exponere causam?

  grandior hic vero si iam seniorque queratur

  atque obitum lamentetur miser amplius aequo,

  non merito inclamet magis et voce increpet acri:

  955 ‘aufer abhinc lacrimas, baratre, et compesce querellas.

  omnia perfunctus vitai praemia marces;

  sed quia semper aves quod abest, praesentia temnis,

  inperfecta tibi elapsast ingrataque vita,

  et nec opinanti mors ad caput adstitit ante

  960 quam satur ac plenus possis discedere rerum.

  nunc aliena tua tamen aetate omnia mitte

  aequo animoque, age dum, magnis concede necessis?’

  iure, ut opinor, agat, iure increpet inciletque;

  cedit enim rerum novitate extrusa vetustas

  965 semper, et ex aliis aliud reparare necessest.

  Nec quisquam in baratrum nec Tartara deditur atra;

  materies opus est, ut crescant postera saecla;

  quae tamen omnia te vita perfuncta sequentur;

  nec minus ergo ante haec quam tu cecidere cadentque.

  970 sic alid ex alio numquam desistet oriri

  vitaque mancipio nulli datur, omnibus usu.

  respice item quam nil ad nos ante acta vetustas

  temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante.

  hoc igitur speculum nobis natura futuri

  975 temporis exponit post mortem denique nostram.

  numquid ibi horribile apparet, num triste videtur

  quicquam, non omni somno securius exstat?

  Atque ea ni mirum quae cumque Acherunte profundo

  prodita sunt esse, in vita sunt omnia nobis.

  980 nec miser inpendens magnum timet aëre saxum

  Tantalus, ut famast, cassa formidine torpens;

  sed magis in vita divom metus urget inanis

  mortalis casumque timent quem cuique ferat fors.

  nec Tityon volucres ineunt Acherunte iacentem

  985 nec quod sub magno scrutentur pectore quicquam

  perpetuam aetatem possunt reperire profecto.

  quam libet immani proiectu corporis exstet,

  qui non sola novem dispessis iugera membris

  optineat, sed qui terrai totius orbem,

  990 non tamen aeternum poterit perferre dolorem

  nec praebere cibum proprio de corpore semper.

  sed Tityos nobis hic est, in amore iacentem

  quem volucres lacerant atque exest anxius angor

  aut alia quavis scindunt cuppedine curae.

  995 Sisyphus in vita quoque nobis ante oculos est,

  qui petere a populo fasces saevasque secures

  imbibit et semper victus tristisque recedit.

  nam petere imperium, quod inanest nec datur umquam,

  atque in eo semper durum sufferre laborem,

  1000 hoc est adverso nixantem trudere monte

  saxum, quod tamen e summo iam vertice rusum

  volvitur et plani raptim petit aequora campi.

  deinde animi ingratam naturam pascere semper

  atque explere bonis rebus satiareque numquam,

  1005 quod faciunt nobis annorum tempora, circum

  cum redeunt fetusque ferunt variosque lepores,

  nec tamen explemur vitai fructibus umquam,

  hoc, ut opinor, id est, aevo florente puellas

  quod memorant laticem pertusum congerere in vas,

  1010 quod tamen expleri nulla ratione potestur.

  Cerberus et Furiae iam vero et lucis egestas,

  Tartarus horriferos eructans faucibus aestus!

  qui neque sunt usquam nec possunt esse profecto;

  sed metus in vita poenarum pro male factis

  1015 est insignibus insignis scelerisque luela,

  carcer et horribilis de saxo iactus deorsum,

  verbera carnifices robur pix lammina taedae;

  quae tamen etsi absunt, at mens sibi conscia factis

  praemetuens adhibet stimulos torretque flagellis,

  1020 nec videt interea qui terminus esse malorum

  possit nec quae sit poenarum denique finis,

  atque
eadem metuit magis haec ne in morte gravescant.

  hic Acherusia fit stultorum denique vita.

  Hoc etiam tibi tute interdum dicere possis.

  1025 ‘lumina sis oculis etiam bonus Ancus reliquit,

  qui melior multis quam tu fuit, improbe, rebus.

  inde alii multi reges rerumque potentes

  occiderunt, magnis qui gentibus imperitarunt.

  ille quoque ipse, viam qui quondam per mare magnum

  1030 stravit iterque dedit legionibus ire per altum

  ac pedibus salsas docuit super ire lucunas

  et contempsit equis insultans murmura ponti,

  lumine adempto animam moribundo corpore fudit.

  Scipiadas, belli fulmen, Carthaginis horror,

  1035 ossa dedit terrae proinde ac famul infimus esset.

  adde repertores doctrinarum atque leporum,

  adde Heliconiadum comites; quorum unus Homerus

  sceptra potitus eadem aliis sopitus quietest.

  denique Democritum post quam matura vetustas

  1040 admonuit memores motus languescere mentis,

  sponte sua leto caput obvius optulit ipse.

  ipse Epicurus obit decurso lumine vitae,

  qui genus humanum ingenio superavit et omnis

  restinxit stellas exortus ut aetherius sol.

  1045 tu vero dubitabis et indignabere obire?

  mortua cui vita est prope iam vivo atque videnti,

  qui somno partem maiorem conteris aevi,

  et viligans stertis nec somnia cernere cessas

  sollicitamque geris cassa formidine mentem

  1050 nec reperire potes tibi quid sit saepe mali, cum

  ebrius urgeris multis miser undique curis

  atque animo incerto fluitans errore vagaris.’

  Si possent homines, proinde ac sentire videntur

  pondus inesse animo, quod se gravitate fatiget,

  1055 e quibus id fiat causis quoque noscere et unde

  tanta mali tam quam moles in pectore constet,

  haut ita vitam agerent, ut nunc plerumque videmus

  quid sibi quisque velit nescire et quaerere semper,

  commutare locum, quasi onus deponere possit.

  1060 exit saepe foras magnis ex aedibus ille,

  esse domi quem pertaesumst, subitoque revertit,

  quippe foris nihilo melius qui sentiat esse.

  currit agens mannos ad villam praecipitanter

  auxilium tectis quasi ferre ardentibus instans;

  1065 oscitat extemplo, tetigit cum limina villae,

  aut abit in somnum gravis atque oblivia quaerit,

  aut etiam properans urbem petit atque revisit.

  hoc se quisque modo fugit, at quem scilicet, ut fit,

  effugere haut potis est: ingratius haeret et odit

  1070 propterea, morbi quia causam non tenet aeger;

  quam bene si videat, iam rebus quisque relictis