Delphi Complete Works of Lucretius

by Titus Lucretius Carus

  quisve valet verbis tantum, qui fingere laudes

  pro meritis eius possit, qui talia nobis

  5 pectore parta suo quaesitaque praemia liquit?

  nemo, ut opinor, erit mortali corpore cretus.

  nam si, ut ipsa petit maiestas cognita rerum,

  dicendum est, deus ille fuit, deus, inclyte Memmi,

  qui princeps vitae rationem invenit eam quae

  10 nunc appellatur sapientia, quique per artem

  fluctibus et tantis vitam tantisque tenebris

  in tam tranquillo et tam clara luce locavit.

  confer enim divina aliorum antiqua reperta.

  namque Ceres fertur fruges Liberque liquoris

  15 vitigeni laticem mortalibus instituisse;

  cum tamen his posset sine rebus vita manere,

  ut fama est aliquas etiam nunc vivere gentis.

  at bene non poterat sine puro pectore vivi;

  quo magis hic merito nobis deus esse videtur,

  20 ex quo nunc etiam per magnas didita gentis

  dulcia permulcent animos solacia vitae.

  Herculis antistare autem si facta putabis,

  longius a vera multo ratione ferere.

  quid Nemeaeus enim nobis nunc magnus hiatus

  25 ille leonis obesset et horrens Arcadius sus,

  tanto opere officerent nobis Stymphala colentes?

  denique quid Cretae taurus Lernaeaque pestis

  hydra venenatis posset vallata colubris?

  quidve tripectora tergemini vis Geryonai

  30 et Diomedis equi spirantes naribus ignem

  Thracia Bistoniasque plagas atque Ismara propter

  aureaque Hesperidum servans fulgentia mala,

  asper, acerba tuens, immani corpore serpens

  arboris amplexus stirpes? quid denique obesset

  35 propter Atlanteum litus pelagique severa,

  quo neque noster adit quisquam nec barbarus audet?

  cetera de genere hoc quae sunt portenta perempta,

  si non victa forent, quid tandem viva nocerent?

  nil, ut opinor: ita ad satiatem terra ferarum

  40 nunc etiam scatit et trepido terrore repleta est

  per nemora ac montes magnos silvasque profundas;

  quae loca vitandi plerumque est nostra potestas.

  at nisi purgatumst pectus, quae proelia nobis

  atque pericula tumst ingratis insinuandum!

  45 quantae tum scindunt hominem cuppedinis acres

  sollicitum curae quantique perinde timores!

  quidve superbia spurcitia ac petulantia? quantas

  efficiunt clades! quid luxus desidiaeque?

  haec igitur qui cuncta subegerit ex animoque

  50 expulerit dictis, non armis, nonne decebit

  hunc hominem numero divom dignarier esse?

  cum bene praesertim multa ac divinitus ipsis

  iam mortalibus e divis dare dicta suerit

  atque omnem rerum naturam pandere dictis.

  55 Cuius ego ingressus vestigia dum rationes

  persequor ac doceo dictis, quo quaeque creata

  foedere sint, in eo quam sit durare necessum

  nec validas valeant aevi rescindere leges,

  quo genere in primis animi natura reperta est

  60 nativo primum consistere corpore creta,

  nec posse incolumem magnum durare per aevum,

  sed simulacra solere in somnis fallere mentem,

  cernere cum videamur eum quem vita reliquit,

  quod super est, nunc huc rationis detulit ordo,

  65 ut mihi mortali consistere corpore mundum

  nativomque simul ratio reddunda sit esse;

  et quibus ille modis congressus materiai

  fundarit terram caelum mare sidera solem

  lunaique globum; tum quae tellure animantes

  70 extiterint, et quae nullo sint tempore natae;

  quove modo genus humanum variante loquella

  coeperit inter se vesci per nomina rerum;

  et quibus ille modis divom metus insinuarit

  pectora, terrarum qui in orbi sancta tuetur

  75 fana lacus lucos aras simulacraque divom.

  praeterea solis cursus lunaeque meatus

  expediam qua vi flectat natura gubernans;

  ne forte haec inter caelum terramque reamur

  libera sponte sua cursus lustrare perennis,

  80 morigera ad fruges augendas atque animantis,

  neve aliqua divom volvi ratione putemus.

  nam bene qui didicere deos securum agere aevom,

  si tamen interea mirantur qua ratione

  quaeque geri possint, praesertim rebus in illis

  85 quae supera caput aetheriis cernuntur in oris,

  rursus in antiquas referuntur religiones

  et dominos acris adsciscunt, omnia posse

  quos miseri credunt, ignari quid queat esse,

  quid nequeat, finita potestas denique cuique

  90 qua nam sit ratione atque alte terminus haerens.

  Quod super est, ne te in promissis plura moremur,

  principio maria ac terras caelumque tuere;

  quorum naturam triplicem, tria corpora, Memmi,

  tris species tam dissimilis, tria talia texta,

  95 una dies dabit exitio, multosque per annos

  sustentata ruet moles et machina mundi.

  nec me animi fallit quam res nova miraque menti

  accidat exitium caeli terraeque futurum,

  et quam difficile id mihi sit pervincere dictis;

  100 ut fit ubi insolitam rem adportes auribus ante

  nec tamen hanc possis oculorum subdere visu

  nec iacere indu manus, via qua munita fidei

  proxima fert humanum in pectus templaque mentis.

  sed tamen effabor. dictis dabit ipsa fidem res

  105 forsitan et graviter terrarum motibus ortis

  omnia conquassari in parvo tempore cernes.

  quod procul a nobis flectat fortuna gubernans,

  et ratio potius quam res persuadeat ipsa

  succidere horrisono posse omnia victa fragore.

  110 Qua prius adgrediar quam de re fundere fata

  sanctius et multo certa ratione magis quam

  Pythia quae tripode a Phoebi lauroque profatur,

  multa tibi expediam doctis solacia dictis;

  religione refrenatus ne forte rearis

  115 terras et solem et caelum, mare sidera lunam,

  corpore divino debere aeterna manere,

  proptereaque putes ritu par esse Gigantum

  pendere eos poenas inmani pro scelere omnis,

  qui ratione sua disturbent moenia mundi

  120 praeclarumque velint caeli restinguere solem

  inmortalia mortali sermone notantes;

  quae procul usque adeo divino a numine distent

  inque deum numero quae sint indigna videri,

  notitiam potius praebere ut posse putentur

  125 quid sit vitali motu sensuque remotum.

  quippe etenim non est, cum quovis corpore ut esse

  posse animi natura putetur consiliumque.

  sicut in aethere non arbor, non aequore salso

  nubes esse queunt neque pisces vivere in arvis

  130 nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse,

  certum ac dispositumst ubi quicquid crescat et insit,

  sic animi natura nequit sine corpore oriri

  sola neque a nervis et sanguine longius esse.

  quod si posset enim, multo prius ipsa animi vis

  135 in capite aut umeris aut imis calcibus esse

  posset et innasci quavis in parte soleret,

  tandem in eodem homine atque in eodem vase manere.

  quod quoniam nostro quoque constat corpore certum

  dispositumque videtur ubi esse et crescere possit

  140 seorsum anima atque animus, tanto magis infitiandum

  totum posse extra corpus formamque animalem

  putribus in glebis terrarum aut solis in ig
ni

  aut in aqua durare aut altis aetheris oris.

  haud igitur constant divino praedita sensu,

  145 quandoquidem nequeunt vitaliter esse animata.

  Illud item non est ut possis credere, sedes

  esse deum sanctas in mundi partibus ullis.

  tenvis enim natura deum longeque remota

  sensibus ab nostris animi vix mente videtur;

  150 quae quoniam manuum tactum suffugit et ictum,

  tactile nil nobis quod sit contingere debet;

  tangere enim non quit quod tangi non licet ipsum.

  quare etiam sedes quoque nostris sedibus esse

  dissimiles debent, tenues de corpore eorum;

  155 quae tibi posterius largo sermone probabo.

  Dicere porro hominum causa voluisse parare

  praeclaram mundi naturam proptereaque

  adlaudabile opus divom laudare decere

  aeternumque putare atque inmortale futurum,

  160 nec fas esse, deum quod sit ratione vetusta

  gentibus humanis fundatum perpetuo aevo,

  sollicitare suis ulla vi ex sedibus umquam

  nec verbis vexare et ab imo evertere summa,

  cetera de genere hoc adfingere et addere, Memmi,

  165 desiperest. quid enim inmortalibus atque beatis

  gratia nostra queat largirier emolumenti,

  ut nostra quicquam causa gerere adgrediantur?

  quidve novi potuit tanto post ante quietos

  inlicere ut cuperent vitam mutare priorem?

  170 nam gaudere novis rebus debere videtur

  cui veteres obsunt; sed cui nihil accidit aegri

  tempore in ante acto, cum pulchre degeret aevom,

  quid potuit novitatis amorem accendere tali?

  quidve mali fuerat nobis non esse creatis?

  175 an, credo, in tenebris vita ac maerore iacebat,

  donec diluxit rerum genitalis origo?

  natus enim debet qui cumque est velle manere

  in vita, donec retinebit blanda voluptas;

  qui numquam vero vitae gustavit amorem

  180 nec fuit in numero, quid obest non esse creatum?

  exemplum porro gignundis rebus et ipsa

  notities hominum divis unde insita primum est,

  quid vellent facere ut scirent animoque viderent,

  quove modost umquam vis cognita principiorum

  185 quidque inter sese permutato ordine possent.

  si non ipsa dedit speciem natura creandi?

  namque ita multa modis multis primordia rerum

  ex infinito iam tempore percita plagis

  ponderibusque suis consuerunt concita ferri

  190 omnimodisque coire atque omnia pertemptare,

  quae cumque inter se possint congressa creare,

  ut non sit mirum, si in talis disposituras

  deciderunt quoque et in talis venere meatus,

  qualibus haec rerum geritur nunc summa novando.

  195 Quod si iam rerum ignorem primordia quae sint,

  hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim

  confirmare aliisque ex rebus reddere multis,

  nequaquam nobis divinitus esse paratam

  naturam rerum: tanta stat praedita culpa.

  200 principio quantum caeli tegit impetus ingens,

  inde avidam partem montes silvaeque ferarum

  possedere, tenent rupes vastaeque paludes

  et mare, quod late terrarum distinet oras.

  inde duas porro prope partis fervidus ardor

  205 adsiduusque geli casus mortalibus aufert.

  quod super est arvi, tamen id natura sua vi

  sentibus obducat, ni vis humana resistat

  vitai causa valido consueta bidenti

  ingemere et terram pressis proscindere aratris.

  210 si non fecundas vertentes vomere glebas

  terraique solum subigentes cimus ad ortus.

  sponte sua nequeant liquidas existere in auras.

  et tamen inter dum magno quaesita labore

  cum iam per terras frondent atque omnia florent,

  215 aut nimiis torret fervoribus aetherius sol

  aut subiti peremunt imbris gelidaeque pruinae

  flabraque ventorum violento turbine vexant.

  praeterea genus horriferum natura ferarum

  humanae genti infestum terraque marique

  220 cur alit atque auget? cur anni tempora morbos

  adportant? quare mors inmatura vagatur?

  tum porro puer, ut saevis proiectus ab undis

  navita, nudus humi iacet infans indigus omni

  vitali auxilio, cum primum in luminis oras

  225 nixibus ex alvo matris natura profudit,

  vagituque locum lugubri complet, ut aequumst

  cui tantum in vita restet transire malorum.

  at variae crescunt pecudes armenta feraeque

  nec crepitacillis opus est nec cuiquam adhibendast

  230 almae nutricis blanda atque infracta loquella

  nec varias quaerunt vestes pro tempore caeli,

  denique non armis opus est, non moenibus altis,

  qui sua tutentur, quando omnibus omnia large

  tellus ipsa parit naturaque daedala rerum.

  235 Principio quoniam terrai corpus et umor

  aurarumque leves animae calidique vapores,

  e quibus haec rerum consistere summa videtur,

  omnia nativo ac mortali corpore constant,

  debet eodem omnis mundi natura putari.

  240 quippe etenim, quorum partis et membra videmus

  corpore nativo mortalibus esse figuris,

  haec eadem ferme mortalia cernimus esse

  et nativa simul. qua propter maxima mundi

  cum videam membra ac partis consumpta regigni,

  245 scire licet caeli quoque item terraeque fuisse

  principiale aliquod tempus clademque futuram.

  Illud in his rebus ne corripuisse rearis

  me mihi, quod terram atque ignem mortalia sumpsi

  esse neque umorem dubitavi aurasque perire

  250 atque eadem gigni rursusque augescere dixi.

  principio pars terrai non nulla, perusta

  solibus adsiduis, multa pulsata pedum vi,

  pulveris exhalat nebulam nubesque volantis,

  quas validi toto dispergunt aëre venti.

  255 pars etiam glebarum ad diluviem revocatur

  imbribus et ripas radentia flumina rodunt.

  praeterea pro parte sua, quod cumque alit auget,

  redditur; et quoniam dubio procul esse videtur

  omniparens eadem rerum commune sepulcrum.

  260 ergo terra tibi libatur et aucta recrescit.

  Quod super est, umore novo mare flumina fontes

  semper abundare et latices manare perennis

  nil opus est verbis: magnus decursus aquarum

  undique declarat. sed primum quicquid aquai

  265 tollitur in summaque fit ut nihil umor abundet,

  partim quod validi verrentes aequora venti

  deminuunt radiisque retexens aetherius sol,

  partim quod supter per terras diditur omnis;

  percolatur enim virus retroque remanat

  270 materies umoris et ad caput amnibus omnis

  convenit, inde super terras fluit agmine dulci

  qua via secta semel liquido pede detulit undas.

  Aëra nunc igitur dicam, qui corpore toto

  innumerabiliter privas mutatur in horas.

  275 semper enim, quod cumque fluit de rebus, id omne

  aëris in magnum fertur mare; qui nisi contra

  corpora retribuat rebus recreetque fluentis,

  omnia iam resoluta forent et in aëra versa.

  haut igitur cessat gigni de rebus et in res

  280 reccidere, adsidue quoniam fluere omnia constat.

  Largus item liquidi fons luminis, aetherius sol,

  inrigat adsidue caelum candore recenti

  suppeditatque novo confestim lumine lumen. />
  nam primum quicquid fulgoris disperit ei,

  285 quo cumque accidit. id licet hinc cognoscere possis,

  quod simul ac primum nubes succedere soli

  coepere et radios inter quasi rumpere lucis,

  extemplo inferior pars horum disperit omnis

  terraque inumbratur qua nimbi cumque feruntur;

  290 ut noscas splendore novo res semper egere

  et primum iactum fulgoris quemque perire

  nec ratione alia res posse in sole videri,

  perpetuo ni suppeditet lucis caput ipsum.

  quin etiam nocturna tibi, terrestria quae sunt,

  295 lumina, pendentes lychni claraeque coruscis

  fulguribus pingues multa caligine taedae

  consimili properant ratione, ardore ministro,

  suppeditare novom lumen, tremere ignibus instant,

  instant, nec loca lux inter quasi rupta relinquit:

  300 usque adeo properanter ab omnibus ignibus ei

  exitium celeri celeratur origine flammae.

  sic igitur solem lunam stellasque putandum

  ex alio atque alio lucem iactare subortu

  et primum quicquid flammarum perdere semper,

  305 inviolabilia haec ne credas forte vigere.

  Denique non lapides quoque vinci cernis ab aevo,

  non altas turris ruere et putrescere saxa,

  non delubra deum simulacraque fessa fatisci

  nec sanctum numen fati protollere finis

  310 posse neque adversus naturae foedera niti?

  denique non monimenta virum dilapsa videmus,

  quaerere proporro, sibi cumque senescere credas,

  non ruere avolsos silices a montibus altis

  nec validas aevi vires perferre patique

  315 finiti? neque enim caderent avolsa repente,

  ex infinito quae tempore pertolerassent

  omnia tormenta aetatis, privata fragore.

  Denique iam tuere hoc, circum supraque quod omne

  continet amplexu terram: si procreat ex se

  320 omnia, quod quidam memorant, recipitque perempta,

  totum nativum mortali corpore constat.

  nam quod cumque alias ex se res auget alitque,

  deminui debet, recreari, cum recipit res.

  Praeterea si nulla fuit genitalis origo

  325 terrarum et caeli semperque aeterna fuere,

  cur supera bellum Thebanum et funera Troiae

  non alias alii quoque res cecinere poëtae?

  quo tot facta virum totiens cecidere neque usquam

  aeternis famae monimentis insita florent?

  330 verum, ut opinor, habet novitatem summa recensque

  naturast mundi neque pridem exordia cepit.

  quare etiam quaedam nunc artes expoliuntur,

  nunc etiam augescunt; nunc addita navigiis sunt

  multa, modo organici melicos peperere sonores,

  335 denique natura haec rerum ratioque repertast