Collected Fragments of Ennius

Page 18

by Quintus Ennius

Hic occasus datust: at Horatius inclutus saltu...

133

Priscianus, ap. G.L., II, 504, 22 K: Vetustissimi inveniuntur etiam produxisse... paenultimam.... —

‘Adnuit sese mecum decernere ferro.

134

Festus, 540, 10: ‘Tolerare,’ patienter ferre... —

ferro se caedi quam dictis his toleraret.

135

Festus, 348, 4: ‘Quamde’ pro quam... —

‘quamde tuas omnes legiones ac populares.

136

Festus, 426, 2: ‘Sum’ pro ‘eum’... —

At sese, sum quae dederat in luminis oras,

137

Festus, 188, 30: ‘Ningulus’ nullus... —

‘qui ferro minitere atque in te ningulus...’

138

Festus, 530, 25: ‘ditantes,’ tundentes, entes... —

Haec inter se totum egere diem tuditantes.

139

Quintilianus, I, 5, 12: Nam duos in uno nomine faciebat barbarismos Tinga Placentinus... preculam pro pergula dicens.... At in eadem vitii geminatione —

Mettoeoque Fufetioeo

dicens Ennius poetico iure defenditur.

140

Macrobius, ap. G.L., V, 651, 32 K: ‘Tractare’ saepe trahere.... Ennius —

tractatus per aequora campi

141–2

Priscianus, ap. G.L., II, 206, 22 K: Vetustissimi... ‘homo homonis’ declinaverunt. Ennius —

Vulturus in silvis miserum mandebat homonem. Heu! Quam crudeli condebat membra sepulchro!

Cp. Charis., ap. G.L., I, 147, 15 K: Serv., ad Aen., VI, 595. Schol. Bamb., ad Stat., Theb., III, 508.

143

Servius, ad Aen., II, 313: ‘Clangor’: Plerumque... ad tubam evertuntur civitates sicut Albam Tullus Hostilius iussit everti.

Priscianus, ap. G.L., II, 450, 2 K:... in nominationibus id est ὀνοματοποιΐαις, sive nominum seu verborum novis conformationibus non omnes declinationes motus sunt quaerendi... taratantara Ennius —

At tuba terribili sonitu taratantara dixit.

Cp. Serv., ad Aen., IX, 501: ‘At tuba terribilem sonitum.’

Servius ad 486: ‘At domus interior’: de Albano excidio translatus est locus.

144

Servius (auctus) ad Aen., III, 333: ‘Reddita’ more veteri pro ‘data’ accipiendum est... —

isque dies postquam Ancus Marcius regna recepit,

pro ‘accepit.’

145

Macrobius, S., VI, 4, 3 (ad Georg., II, 462): Pulchre ‘vomit undam’ et antique: nam Ennius ait —

et Tiberis flumen vomit in mare salsum,

146–7

Festus, 346, 14: ‘Quaesere’ ponitur ab antiquis pro quaerere... —

Ostia munita est: idem loca navibus celsis munda facit nautisque mari quaesentibus vitam.

Cp. Paul., ex F., 397, 3; 121, 3; Fest., 20, 7.

148

Servius (auctus) ad Aen., XI, 326: Quidam ‘texamus’ proprie dictum tradunt quia loca in quibus naves fiunt Graeco ναυπήγια Latine textrina dici: Ennius —

Isdem campus habet textrinum navibus longis.

Cp. Cic., Orat., 47, 157.

149

Festus, 400, 29: Ennius iocatus videtur... et lib. II —

i caerula prata.

Liber III

150

Nonius, 51, 7: ‘Laevum’ significari veteres putant quasi a levando.... Ennius annali lib. III —

Olim de caelo laevum dedit inclutus signum.

151–2

Probus, ad Verg., Ecl., VI, 31: Pro aere venti hic extrinsecus accipiuntur: ad quod argumentum collegimus Ennii exemplum de Annalium tertio —

et densis aquila pinnis obnixa volabat vento quem perhibent Graium genus aera lingua.

153

Schol. Bern. ad Georg., IV, 7: ‘Laeva,’ prospera... ut Ennius ait —

ab laeva rite probatum.

154

Festus, 428, 11: ‘Sos’... interdum pro suos... Ennius —

Postquam lumina sis oculis bonus Ancus reliquit,

Cp. Paul, ex F., 429, 10. Lucret., III, 1025: Lumina sis oculis etiam bonus Ancus reliquit.

155

Festus, 426, 33: ‘Solum,’ terram. Ennius lib. III —

Tarquinio dedit imperium simul et sola regni.

156

Festus, 428, 11: ‘Sos’ pro ‘eos.’... Ennius lib. III —

Circum sos quae sunt magnae gentes opulentae.

157

Servius, ad Aen., VI, 219: ‘lavant frigentis et ungunt’: versus Ennii, qui ait —

Exin Tarquinium bona femina lavit et unxit.

Cp. Donat., in Ter., Hec., I, 2, 60.

158

Festus, 284,22: ‘Prodinunt,’ prodeunt... —

Prodinunt famuli: tum candida lumina lucent.

Cp. Paul., ex F., 285, 8.

159

Macrobius, S., I, 4, 17: Animadvertendum est... quod etiam qua noctu’ dixerit (Ennius). Et hoc posuit in Annalium septimo, in quorum tertio clarius idem dixit —

‘Hac noctu filo pendebit Etruria tota.

160–61

Macrobius, S., VI, 1, 16: Concurrunt undique telis | indomiti agricolae’ (Aen., VII, 520–1). Ennius in III —

Postquam defessi sunt stare et spargere sese hastis ansatis, concurrunt undique telis.

162

Macrobius, S., VI, 1,9: ‘Axem humero torquet stellis ardentibus aptum’ (Aen. IV, 482; VI, 797)... —

Caelum prospexit stellis fulgentibus aptum.

163

Gellius, I, 22, 14: An ‘superesse’ dixerint veteres pro ‘restare et perficiendae rei deesse’ quaerebamus... invenimus in tertio Enni Annalium in hoc versu —

Inde sibi memorat unum superesse laborem:

id est reliquum esse et restare, quod quia id est, divise pronuntiandum est.

Liber IV

164

Macrobius, S., VI, 1, 17: ‘Summa nituntur opum vi’ (Aen., XII, 552). Ennius in quarto —

Romani scalis summa nituntur opum vi.

Cp. Serv., ad Aen., XII, 552.

165

Paulus, ex F., 16, 22: Anxur vocabatur quae nunc Tarracina dicitur Vulscae gentis, sicut ait Ennius —

Vulsculus perdidit Anxur.

166

Cicero, de Re Pub., I, 16, 25: Id... postea ne nostrum quidem Ennium fugit, qui ut scribit, anno trecentesimo quinquagesimo fere post Romam conditam —

— nonis Iunis soli luna obstitit et nox.

Liber V

167

Festus, 194, 12: ‘Occasus’... E. pro occasione est usus... in lib. V —

Inicit inritatus, tenet occasus, iuvat res.

168

Nonius, 556, 19: ‘Ansatae’ iaculamenta cum ansis... —

ansatas mittunt de turribus

169

Priscianus, ap. G.L., II, 428, 14 K: ‘Misereo’... vetustissimi sunt usi... —

Cogebant hostes lacrumantes ut misererent.

170

Acro, ad Hor., Ep., II, 2, 98:... Romani quondam pugnaverunt cum hostibus Samnitibus usque ad noctem; unde et Ennius inquit —

Bellum aequis manibus nox intempesta diremit.

171

Macrobius, S., VI, 4, 4: ‘Agmen’ pro actu et ductu quodam ponere non inelegans est, ut ‘leni fluit agmine Thybris’ (Aen., II, 782). Immo et antiquum est. Ennius enim in quinto ait —

quod per amoenam urbem leni fluit agmine flumen.

172

Nonius, 226, 29: ‘Stirpem’... masculino E. Annalium lib. V —

nomine Burrus uti memorant a stirpe supremo.

Cp. Fest., 454, 28: 402, 16.

Liber VI

173

Servius, ad Aen., IX, 526 (528): (‘ingentis) oras evolvite belli.’ Hoc est... ‘narrate non tantum initia sed etiam extrema bellorum’; nam orae sunt extremitates. Servius auctus: Est autem Ennianum —

Quis potis ingentis oras evolvere belli?
r /> Cp. Quintil., VI, 3, 36 (... annali sexto’ quis e.q.s.); Macrob., S., VI, 1, 18; Diomed., ap. G.L., I, 386, 1 K.

174–6

Cicero, de Div., II, 56, 116: Herodotum cur veraciorem ducam Ennio? Num minus ille potuit de Croeso quam de Pyrrho fingere Ennius? Quis enim est qui credat Apollinis ex oraculo Pyrrho esse responsum? —

‘Aio te Aiacida Romanos vincere posse.’

Primum Latine Apollo numquam locutus est; deinde ista sors inaudita Graecis est; praeterea Pyrrhi temporibus iam Apollo versus facere desierat; postremo, quamquam semper fuit, ut apud Ennium est, —

‘stolidum genus Aeacidarum bellipotentes sunt magis quam sapientipotentes;

tamen hanc amphiboliam versus intellegere potuisset ‘vincere te Romanos’ nihilo magis in se quam in Romanos valere.

Cp. (vers. 174): Quintil., VII, 9, 6: ‘Aurel. Vict.,’ de vir. illustr., 35, 1; Ammian. Marcell., XXIII, 5, 9; Porphyr. ad Hor., A.P., 403; Charisius, ap. G.L., I, 271, 28 K: et alibi.

177

Valla, ad Iuv., VII, 134: ‘Stlataria.’ Probus exponit illecebrosa. Ennius —

et melior navis quam quae stlataria portat.

178

Festus, 170, fin.: ‘Navus’ celer ac strenuus.... Ennius lib. VI —

Navus repertus homo, Graio patre Graius homo, rex.

179

Festus, 424, 27: ussi dicebantur .... Ennius in sexto... —

Intus in occulto mussabat.

Cp. Paul., ex F., 425, 5: 127, 6.

180

Macrobius, S., VI, 1, 54: ‘Pulverulentus eques furit; omnes arma requirunt’ (Aen., VII, 625)... —

Balantum pecudes quatit; omnes arma requirunt.

181–5

Macrobius, S., VI, 2, 27:

Itur in antiquam silvam stabula alta ferarum. Procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex fraxineaeque trabes cuneis, et fissile robur scinditur; advolvunt ingentes montibus ornos. (Aen., VI, 179 ff.; cp. Aen., XI, 134 ff.)

Ennius in VI —

Incedunt arbusta per alta, securibus caedunt. Percellunt magnas quercus, exciditur ilex, fraxinus frangitur atque abies consternitur alta, pinus proceras pervortunt; omne sonabat arbustum fremitu silvai frondosai.

Homerus, Il., XXIII, 114:

οἱ δ᾿ ἴσαν ὑλοτόμους πελέκεας ἐν χερσὶν ἔχοντες σειράς τ᾿ εὐπλέκτους· πρὸ δ᾿ ἄρ᾿ οὐρῆες κίον αὐτῶν· πολλὰ δ᾿ ἄναντα κάταντα πάραντά τε δόχμιά τ᾿ ἦλθον. ἀλλ᾿ ὅτε δὴ κνημοὺς προσέβαν πολυπίδακος Ἴδης, αὐτίκ᾿ ἄρα δρῦς ὑψικόμους ταναήκεϊ χαλκῷ τάμνον ἐπειγόμενοι· ταὶ δὲ μεγάλα κτυπέουσαι πῖπτον. τὰς μὲν ἔπειτα διαπλήσσοντες Ἀχαιοὶ ἔκδεον ἡμιόνων· ταὶ δὲ χθόνα ποσσὶ δατεῦντο ἐλδόμεναι πεδίοιο διὰ ῥωπήϊα πυκνά.

186–93

Cicero, de Off., I, 12, 38: Pyrrhi quidem de captivis reddendis illa praeclara —

‘Nec mi aurum posco nec mi pretium dederitis nec cauponantes bellum sed belligerantes

ferro non auro vitam cernamus utrique; vosne velit an me regnare era, quidve ferat Fors, 190virtute experiamur. Et hoc simul accipe dictum: quorum virtuti belli fortuna pepercit, eorundem libertati me parcere certum est. Dono, ducite, doque volentibus cum magnis dis.’

Cp. Serv. ad Aen., X, 532; XII, 709; Verg., Aen., V, 385: Ducere dona iube. III, 12 cum sociis natoque Penatibus et magnis dis. VIII, 679 cum... magnis dis.

194–5

Cicero, de Senect., 6, 16: Ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset; tamen is cum sententia senatus inclinaret ad pacem cum Pyrrho foedusque faciendum, non dubitavit dicere illa quae versibus persecutus est Ennius —

‘Quo vobis mentes rectae quae stare solebant ante hac, dementes sese flexere viai?

Hom., Il., XXIV, 201: ὤ μοι, πῇ δή τοι φρένες οἴχονθ᾿ ᾗς τὸ πάρος περ | ἔκλε᾿ ἐπ᾿ ἀνθρώπους;

196

Donatus, ad Ter., Phorm., V, 4, 2: ‘Parare animo’; et venuste additum animo. Ennius sexto —

‘Sed, quid ego hic animo lamentor?

Od., XI, 418: ὀλοφύραο θυμῷ.

197

Varro, L.L., VII, 41: Apud Ennium —

Orator sine pace redit regique refert rem,

orator dictus ab oratione.

198–9

Schol. Veron., ad Aen., V, 473: ‘Hic victor superans (animis tauroque superbus)’.... Ennius in VI —

‘aut animos superant atque aspera prima ... fera belli spernunt...

200–2

Nonius, 150, 5: ‘Prognariter,’ strenue fortiter et constanter.... —

‘Divi hoc audite parumper; ut pro Romano populo prognariter armis certando prudens animam de corpore mitto,

203

Festus, 438, 28: bona facie, a

as bons oetis usurpantur.... Ennius in

VI —

Iumen scitus agaso

aut cd. ast olim V animos cd. animo Keil fort. animis aspera prima Keil (Rh. Mus. VI, 375) asperrima Mai asp... rima cd.

iumenta Ilberg lumen Fest. iumentisque parum iam prodest scitus agaso coni. Havet, Rev. de Phil., IX, 167

204

Macrobius, S., VI, 22: ‘Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum’ (Aen., VIII, 596). Ennius in VI —

Explorant Numidae, totam quatit ungula terram

205

Macrobius, S., VI, 1, 8: ‘Vertitur interea caelum et ruit Oceano nox’ (Aen., II, 250). Ennius in libro VI —

Vertitur interea caelum cum ingentibus signis.

206

[Achilles Statius, ad Catull., LXIII, 40: ‘Lustravit aethera album’:... Ennius de sole... in VI —

Ut primum tenebris abiectis indalbabat,

Cp. Apulei., Met., VII, 1.]

207–8

Macrobius, S., VI, 1, 10: ‘Conciliumque vocat divum pater atque hominum rex’ (Aen., X, 2). Ennius in VI —

Tum cum corde suo divum pater atque hominum rex effatur.

Hom., Il., I, 544: πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε.

totum cdd.

 tostam Stowasser trib. lib. VII Kuypers

 inalbabat dies Ach. dies inalbebat Apulei. indalbabat | orta dies Wakefield cuncta dies coni. V. reicil hoc fr. Bergk prob. Norden209

Cicero, de Re Publ., III, 3, 6: ex qua vita (sc. civili) sic summi viri ornantur, ut vel M’ Curius —

quem nemo ferro potuit superare nec auro.

Liber VII

210–27

Gellius, XII, 4, 4: Descriptum definitumque est a Quinto Ennio in Annali septimo graphice admodum sciteque sub historia Gemini Servilii, viri nobilis, quo ingenio, qua comitate qua modestia... amicum esse conveniat hominis genere et fortuna superioris —

Haece locutus vocat quocum bene saepe libenter mensam sermonesque suos rerumque suarum comiter inpertit, magnam cum lassus diei partem trivisset de summis rebus regendis, consilio indu foro lato sanctoque senatu; 215quoi res audacter magnas parvasque iocumque eloqueretur sed cura, malaque et bona dictu evomeret si qui vellet tutoque locaret; quocum multa volup ac gaudia clamque palamque, ingenium quoi nulla malum sententia suadet 220ut faceret facinus levis aut malus; doctus fidelis suavis homo facundus, suo contentus, beatus, scitus, secunda loquens in tempore, commodus, verbum paucum, multa tenens antiqua, sepulta vetustas quae facit, et mores veteresque novosque, tenens res 225multorum veterum, leges divumque hominumque, prudenter qui dicta loquive tacereve posset. Hunc inter pugnas Servilius sic conpellat.

L. Aelium Stilonem dicere solitum ferunt, Q. Ennium de semet ipso haec scripsisse picturamque istam morum et ingenii ipsius Q. Ennii factam esse.

228

Festus, 340, 24: ‘Quianam’ pro quare... —

— quian
am dictis nostris sententia flexa est?

Cp. Paul., ex F., 341, 9.

229–30

Festus, 476, 17: ‘Sas.’... Eiusdem lib. VII fatendum est eam significari cum ait —

nec quisquam sophiam sapientia quae perhibetur in somnis vidit prius quam sam discere coepit.

Cp. Paul., ex F., 477, 4.

231–2

Cicero, Brut., 19, 76: Tamen illius quem in vatibus et Faunis adnumerat Ennius, Bellium Punicum quasi Myronis opus delectat. Sit Ennius sane ut est certe perfectior: qui si illum ut simulat contemneret, non omnia bella persequens primum illud Punicum acerrimum bellum reliquisset. Sed ipse dicit cur id faciat —

Scripsere alii rem versibus

et luculente quidem scripserunt etiam si minus quam tu polite: nec vero tibi aliter videri debet, qui a Naevio vel sumpsisti multa, si fateris, vel si negas, surripuisti.

232–4

Cicero, Brut., 18, 71: Quid? Nostri veteres versus ubi sunt?

quos olim Fauni vatesque canebant, quom nequ Musarum scopulos....... nec dicti studiosus quisquam erat ante hunc

ait ipse de se nec mentitur in gloriando.

235

Cicero, Orat., 51, 171: Ergo Ennio licuit vetera contemnenti dicere ‘versibus quos olim Fauni vatesque canebant,’ mihi de antiquis eodem modo non licebit? Praesertim cum dicturus non sim ‘ante hunc,’ ut ille, nec quae sequuntur —

Nos ausi reserare

Cp. Cic., Orat., 47, 157; de Div., I, 50, 114; Varro, L.L., VII, 36; Quintil., IX, 4, 115; Serv. auct., ad Georg., I, 11; Fest., 476, 10.

236

Probus, ad Georg., II, 506: ‘Sarrano dormiat ostro.’ Tyriam purpuram vult intelligi Sarranum ostrum. Tyron enim Sarram appellatam Homerus docet, quem etiam Ennius sequitur auctorem cum dicit —

Poenos Sarra oriundos

237

Festus, 324, 15: ‘Puelli’ per deminutionem a pueris dicti sunt. Itaque et Ennius ait —

Poeni suos soliti dis sacrificare puellos

Cp. Paul., ex F., 325, 5; Nonius, 158, 20.

238

Cicero, de Inv., I, 19, 27: Historia est gesta res ab aetatis nostrae memoria remota, quod genus —

Appius indixit Karthaginiensibus bellum.

239–40

Servius (auctus) ad Georg., II, 449: ‘Buxum’ lignum non arborem dixit, quamvis Ennii exemplo et arborem potuerit dicere neutro genere. Ille enim sic in septimo —

‹ Prev Next ›