Complete Works of Virgil

by Virgil

  novimus et qui te, transversa tuentibus hircis,

  et quo — sed faciles Nymphae risere — sacello.

  M. Tum, credo, cum me arbustum videre Miconis

  atque mala vitis incidere falce novellas.

  D. Aut hic ad veteres fagos cum Daphnidis arcum

  fregisti et calamos quae tu, perverse Menalca,

  et cum vidisti puero donata, dolebas,

  et si non aliqua nocuisses, mortuus esses.

  M. Quid domini faciant, audent cum talia fures!

  non ego te vidi Damonis, pessime, caprum

  excipere insidiis, multum latrante Lycisca?

  et cum clamarem: ‘Quo nunc se proripit ille?

  Tityre, coge pecus,’ tu post carecta latebas.

  D. An mihi cantando victus non redderet ille

  quem mea carminibus meruisset fistula caprum?

  Si nescis, meus ille caper fuit; et mihi Damon

  ipse fatebatur, sed reddere posse negabat.

  M. Cantando tu illum, aut umquam tibi fistula cera

  iuncta fuit? Non tu in triviis, indocte, solebas

  stridenti miserum stipula disperdere carmen?

  D. Vis ergo inter nos quid possit uterque vicissim

  experiamur? Ego hanc vitulam — ne forte recuses,

  bis venit ad mulctram, binos alit ubere fetus —

  depono: tu dic, mecum quo pignore certes.

  M. De grege non ausim quicquam deponere tecum.

  Est mihi namque domi pater, est iniusta noverca;

  bisque die numerant ambo pecus, alter et haedos.

  Verum, id quod multo tute ipse fatebere maius,

  insanire libet quoniam tibi, pocula ponam

  fagina, caelatum divini opus Alcimedontis;

  lenta quibus torno facili superaddita vitis

  diffusos hedera vestit pallente corymbos:

  in medio duo signa, Conon, et — quis fuit alter,

  descripsit radio totum qui gentibus orbem,

  tempora quae messor, quae curvus arator haberet?

  Necdum illis labra admovi, sed condita servo.

  D. Et nobis idem Alcimedon duo pocula fecit,

  et molli circum est ansas amplexus acantho,

  Orpheaque in medio posuit silvasque sequentis.

  Necdum illis labra admovi, sed condita servo:

  si ad vitulam spectas, nihil est quod pocula laudes.

  M. Nunquam hodie effugies; veniam, quocumque vocari

  audiat haec tantum — vel qui venit ecce Palaemon

  efficiam posthac ne quemquam voce lacessas.

  D. Quin age, si quid habes, in me mora non erit ulla,

  nec quemquam fugio: tantum, vicine Palaemon,

  sensibus haec imis, res est non parva, reponas.

  P. Dicite, quandoquidem in molli consedimus herba:

  et nunc omnis ager, nunc omnis parturit arbos,

  nunc frondent silvae, nunc formosissimus annus.

  Incipe, Darmoeta; tu deinde sequere Menalca:

  alternis dicetis; amant alterna Camenae.

  D. Ab Iove principium, Musae; Iovis omnia plena:

  ille colit terras, illi mea carmina curae.

  M. Et me Phoebus amat; Phoebo sua semper apud me

  munera sunt, lauri et suave rubens hyacinthus.

  D. Malo me Galatea petit, lasciva puella,

  et fugit ad salices, et se cupit ante videri.

  M. At mihi sese offert ultro, meus ignis, Amyntas,

  notior ut iam sit canibus non Delia nostris.

  D. Parta meae Veneri sunt munera: namque notavi

  ipse locum, aeriae quo congessere palumbes.

  M. Quod potui, puero silvestri ex arbore lecta

  aurea mala decem misi; cras altera mittam.

  D. O quotiens et quae nobis Galatea locuta est!

  partem aliquam, venti, divom referatis ad auris!

  M. Quid prodest, quod me ipse animo non spernis, Amynta.

  si, dum tu sectaris apros, ego retia servo?

  D. Phyllida mitte mihi: meus est natalis, Iolla;

  cum faciam vitula pro frugibus, ipse venito.

  M. Phyllida amo ante alias; nam me discedere flevit,

  et longum ‘formose, vale, vale,’ inquit, ‘Iolla.’

  D. Triste lupus stabulis, maturis frugibus imbres.

  arboribus venti, nobis Amaryllidis irae.

  M. Dulce satis umor, depulsis arbutus haedis,

  lenta salix feto pecori, mihi solus Amyntas.

  D. Pollio amat nostram, quamvis est rustica, Musam:

  Pierides vitulam lectori pascite vestro.

  M. Pollio et ipse facit nova carmina: pascite taurum,

  iam cornu petat et pedibus qui spargat arenam.

  D. Qui te, Pollio, amat, veniat quo te quoque gaudet:

  mella fluant illi, ferat et rubus asper amomum.

  M. Qui Bavium non odit, amet tua carmina, Maevi,

  atque idem iungat vulpes et mulgeat hircos.

  D. Qui legitis flores et humi nascentia fraga,

  frigidus, O pueri, fugite hinc, latet anguis in herba.

  M. Parcite, oves, nimium procedere; non bene ripae

  creditur; ipse aries etiam nunc vellera siccat.

  D. Tityre, pascentes a flumine reice capellas:

  ipse ubi tempus erit, omnis in fonte lavabo.

  M. Cogite ovis, pueri; si lac praeceperit aestus,

  ut nuper, frustra pressabimus ubera palmis.

  D. Heu, heu, quam pingui macer est mihi taurus in ervo!

  Idem amor exitium est pecori pecorisque magistro.

  M. His certe neque amor causa est; vix ossibus haerent.

  nescio quis teneros oculus mihi fascinat agnos.

  D. Dic, quibus in terris — et eris mihi magnus Apollo —

  tris pateat caeli spatium non amplius ulnas.

  M. Dic, quibus in terris inscripti nomina regum

  nascantur flores, et Phyllida solus habeto.

  P. Non nostrum inter vos tantas componere lites.

  Et vitula tu dignus, et hic, et quisquis amores

  aut metuet dulces, aut experietur amaros.

  Claudite iam rivos, pueri, sat prata biberunt.

  IV.

  SICELIDES Musae, paulo maiora canamus!

  Non omnis arbusta iuvant humilesque myricae;

  si canimus silvas, silvae sint consule dignae.

  Ultima Cumaei venit iam carminis aetas;

  magnus ab integro saeclorum nascitur ordo:

  iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna;

  iam nova progenies caelo demittitur alto.

  Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum

  desinet ac toto surget gens aurea mundo,

  casta fave Lucina: tuus iam regnat Apollo.

  Teque adeo decus hoc aevi te consule inibit,

  Pollio, et incipient magni procedere menses.

  te duce, si qua manent sceleris vestigia nostri,

  inrita perpetua solvent formidine terras.

  ille deum vitam accipiet, divisque videbit

  permixtos heroas, et ipse videbitur illis,

  pacatumque reget patriis virtutibus orbem.

  At tibi prima, puer, nullo munuscula cultu

  errantis hederas passim cum baccare tellus

  mixtaque ridenti colocasia fundet acantho.

  Ipsae lacte domum referent distenta capellae

  ubera, nec magnos metuent armenta leones;

  ipsa tibi blandos fundent cunabula flores,

  occidet et serpens, et fallax herba veneni

  occidet, Assyrium volgo nascetur amomum.

  at simul heroum laudes et facta parentis

  iam legere et quae sit poteris cognoscere virtus,

  molli paulatim flavescet campus arista,

  incultisque rubens pendebit sentibus uva,

  et durae quercus sudabunt roscida mella

  Pauca tamen suberunt priscae vestigia fraudis,

  quae temptare Thetim ratibus, quae cingere muris

  oppida, quae iubeant telluri infindere sulcos:


  alter erit tum Tiphys, et altera quae vehat Argo

  delectos Heroas; erunt etiam altera bella,

  atque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles.

  Hinc, ubi iam firmata virum te fecerit aetas,

  cedet et ipse mari vector, nec nautica pinus

  mutabit merces: omnis feret omnia tellus:

  non rastros patietur humus, non vinea falcem;

  robustus quoque iam tauris iuga solvet arator;

  nec varios discet mentiri lana colores:

  ipse sed in pratis aries iam suave rubenti

  murice, iam croceo mutabit vellera luto;

  sponte sua sandyx pascentis vestiet agnos.

  Talia saecla, suis dixerunt, currite, fusis

  concordes stabili fatorum numine Parcae.

  Adgredere o magnos — aderit iam tempus — honores,

  cara deum suboles, magnum Iovis incrementum!

  Aspice convexo nutantem pondere mundum,

  terrasque tractusque maris caelumque profundum!

  Aspice, venturo laetentur ut omnia saeclo!

  O mihi tam longae maneat pars ultima vitae,

  spiritus et quantum sat erit tua dicere facta!

  Non me carminibus vincet nec Thracius Orpheus,

  nec Linus, huic mater quamvis atque huic pater adsit,

  Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo,

  Pan etiam, Arcadia mecum si iudice certet,

  Pan etiam Arcadia dicat se iudice victum.

  Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem,

  matri longa decem tulerunt fastidia menses.

  Incipe, parve puer, cui non risere parentes,

  nec deus hunc mensa, dea nec dignata cubili est.

  V. MENALCAS, MOPSUS

  Me. CUR non, Mopse, boni quoniam convenimus ambo,

  tu calamos inflare levis, ego dicere versus,

  hic corylis mixtas inter consedimus ulmos?

  Mo. Tu maior; tibi me est aequum parere, Menalca,

  sive sub incertas zephyris motantibus umbras,

  sive antro potius succedimus: aspice, ut antrum

  silvestris raris sparsit labrusca racemis.

  Me. Montibus in nostris solus tibi certat Amyntas.

  Mo. Quid, si idem certet Phoebum superare canendo?

  Me. Incipe, Mopse, prior, si quos aut Phyllidis ignes,

  aut Alconis habes laudes, aut iurgia Codri:

  incipe, pascentis servabit Tityrus haedos.

  Mo. Immo haec, in viridi nuper quae cortice fagi

  carmina descripsi et modulans alterna notavi,

  experiar, tu deinde iubeto ut certet Amyntas.

  Me. Lenta salix quantum pallenti cedit olivae,

  puniceis humilis quantum saliunca rosetis,

  iudicio nostro tantum tibi cedit Amyntas.

  sed tu desine plura, puer; successimus antro.

  Mo. Extinctum nymphae crudeli funere Daphnim

  flebant; vos coryli testes et flumina nymphis;

  cum complexa sui corpus miserabile nati,

  atque deos atque astra vocat crudelia mater.

  Non ulli pastos illis egere diebus

  frigida, Daphni, boves ad flumina; nulla neque amnem

  libavit quadrupes, nec graminis attigit herbam.

  Daphni, tuum Poenos etiam ingemuisse leones

  interitum montesque feri silvaeque loquuntur.

  Daphnis et Armenias curru subiungere tigres

  instituit; Daphnis thiasos inducere Bacchi,

  et foliis lentas intexere mollibus hastas.

  Vitis ut arboribus decori est, ut vitibus uvae,

  ut gregibus tauri, segetes ut pinguibus arvis,

  tu decus omne tuis. Postquam te fata tulerunt,

  ipsa Pales agros atque ipse reliquit Apollo.

  Grandia saepe quibus mandavimus hordea sulcis,

  infelix lolium et steriles nascuntur avenae;

  pro molli viola, pro purpureo narcisso,

  carduus et spinis surgit paliurus acutis.

  Spargite humum foliis, inducite fontibus umbras,

  pastores, mandat fieri sibi talia Daphnis;

  et tumulum facite, et tumulo superaddite carmen:

  DAPHNIS EGO IN SILVIS HINC VSQUE AD SIDERA NOTVS

  FORMONSI PECORIS CVSTOS FORMONSIOR IPSE.

  Me. Tale tuum carmen nobis, divine poeta,

  quale sopor fessis in gramine, quale per aestum

  dulcis aquae saliente sitim restinguere rivo:

  nec calamis solum aequiparas, sed voce magistrum.

  [Fortunate puer, tu nunc eris alter ab illo.]

  Nos tamen haec quocumque modo tibi nostra vicissim

  dicemus, Daphnimque tuum tollemus ad astra;

  Daphnin ad astra feremus: amavit nos quoque Daphnis.

  Mo. An quicquam nobis tali sit munere maius

  Et puer ipse fuit cantari dignus, et ista

  iam pridem Stimichon laudavit carmina nobis.

  Me. Candidus insuetum miratur limen Olympi,

  sub pedibusque videt nubes et sidera Daphnis.

  ergo alacris silvas et cetera rura voluptas

  Panaque pastoresque tenet, Dryadasque puellas;

  nec lupus insidias pecori, nec retia cervis

  ulla dolum meditantur: amat bonus otia Daphnis.

  ipsi laetitia voces ad sidera iactant

  intonsi montes; ipsae iam carmina rupes,

  ipsa sonant arbusta: ‘Deus, deus ille, Menalca.’

  Sis bonus O felixque tuis! En quattuor aras:

  ecce duas tibi, Daphni, duas altaria Phoebo.

  pocula bina novo spumantia lacte quotannis,

  craterasque duo statuam tibi pinguis olivi,

  et multo in primis hilarans convivia Baccho, —

  ante focum, si frigus erit, si messis, in umbra, —

  vina novum fundam calathis Ariusia nectar.

  cantabunt mihi Damoetas et Lyctius Aegon;

  saltantis satyros imitabitur Alphesiboeus.

  Haec tibi semper erunt, et cum solemnia vota

  reddemus Nymphis, et cum lustrabimus agros.

  Dum iuga montis aper, fluvios dum piscis amabit,

  dumque thymo pascentur apes, dum rore cicadae,

  semper honos nomenque tuum laudesque manebunt;

  ut Baccho Cererique, tibi sic vota quotannis

  agricolae facient: damnabis tu quoque votis.

  Mo. Quae tibi, quae tali reddam pro carmine dona?

  Nam neque me tantum venientis sibilus austri,

  nec percussa iuvant fluctu tam litora, nec quae

  saxosas inter decurrunt flumina valles.

  Me. Hac te nos fragili donabimus ante cicuta:

  haec nos, ‘Formosum Corydon ardebat Alexim,’

  haec eadem docuit, ‘Cuium pecus, an Meliboei?’

  Mo. At tu sume pedum, quod, me cum saepe rogaret,

  non tulit Antigenes — -et erat tum dignus amari —

  formosum paribus nodis atque aere, Menalca.

  VI.

  PRIMA Syracosio dignata est ludere versu,

  nostra nec erubuit silvas habitare Thalia.

  Cum canerem reges et proelia, Cynthius aurem

  vellit, et admonuit: ‘Pastorem, Tityre, pinguis

  pascere oportet ovis, deductum dicere carmen.’

  Nunc ego — namque super tibi erunt, qui dicere laudes,

  Vare, tuas cupiant, et tristia condere bella —

  agrestem tenui meditabor arundine Musam.

  Non iniussa cano: si quis tamen haec quoque, si quis

  captus amore leget, te nostrae, Vare, myricae,

  te nemus omne canet; nec Phoebo gratior ulla est,

  quam sibi quae Vari praescripsit pagina nomen.

  Pergite, Pierides! Chromis et Mnasyllos in antro

  Silenum pueri somno videre iacentem,

  inflatum hesterno venas, ut semper, Iaccho:

  serta procul tantum capiti delapsa iacebant,

  et gravis attrita pendebat cantharus ansa.

  Adgressi — nam saepe senex spe carminis a
mbo

  luserat — iniciunt ipsis ex vincula sertis:

  addit se sociam, timidisque supervenit Aegle, —

  Aegle, Naiadum pulcherrima, — iamque videnti

  sanguineis frontem moris et tempora pingit.

  Ille dolum ridens, ‘Quo vincula nectitis?’ inquit;

  ‘solvite me, pueri; satis est potuisse videri:

  carmina, quae voltis, cognoscite; carmina vobis,

  huic aliud mercedis erit.’ Simul incipit ipse.

  Tum vero in numerum Faunosque ferasque videres

  ludere, tum rigidas motare cacumina quercus;

  nec tantum Phoebo gaudet Parnasia rupes,

  nec tantum Rhodope miratur et Ismarus Orphea.

  Namque canebat, uti magnum per inane coacta

  semina terrarumque animaeque marisque fuissent,

  et liquidi simul ignis; ut his exordia primis

  omnia et ipse tener mundi concreverit orbis;

  tum durare solum et discludere Nerea ponto

  coeperit, et rerum paulatim sumere formas;

  iamque novum terrae stupeant lucescere solem,

  altius atque cadant submotis nubibus imbres;

  incipiant silvae cum primum surgere, cumque

  rara per ignaros errent animalia montis.

  Hinc lapides Pyrrhae iactos, Saturnia regna,

  Caucasiasque refert volucres, furtumque Promethei:

  his adiungit, Hylan nautae quo fonte relictum

  clamassent, ut litus ‘Hyla, Hyla!’ omne sonaret.

  et fortunatam, si numquam armenta fuissent,

  Pasiphaen nivei solatur amore iuvenci.

  ah, virgo infelix, quae te dementia cepit!

  Proetides inplerunt falsis mugitibus agros:

  at non tam turpis pecudum tamen ulla secuta est

  concubitus, quamvis collo timuisset aratrum,

  et saepe in levi quaesisset cornua fronte.

  ah, virgo infelix, tu nunc in montibus erras:

  ille, latus niveum molli fultus hyacintho,

  ilice sub nigra pallentis ruminat herbas,

  aut aliquam in magno sequitur grege. ‘Claudite, nymphae,

  Dictaeae nymphae, nemorum iam claudite saltus,

  si qua forte ferant oculis sese obvia nostris

  errabunda bovis vestigia; forsitan illum,

  aut herba captum viridi, aut armenta secutum,

  perducant aliquae stabula ad Gortynia vaccae.

  Tum canit Hesperidum miratam mala puellam;

  tum Phaethontiades musco circumdat amaro

  corticis, atque solo proceras erigit alnos.

  Tum canit, errantem Permessi ad flumina Gallum

  Aonas in montis ut duxerit una sororum,

  utque viro Phoebi chorus adsurrexerit omnis;

  ut Linus haec illi, divino carmine pastor,

  floribus atque apio crinis ornatus amaro,