Complete Works of Virgil

by Virgil

  laurus erat; folia haud ullis labentia ventis;

  flos ad prima tenax; animas et olentia Medi

  ora fovent illo et senibus medicantur anhelis.

  sed neque Medorum, silvae ditissima, terra,

  nec pulcher Ganges atque auro turbidus Hermus

  laudibus Italiae certent, non Bactra neque Indi

  totaque turiferis Panchaia pinguis harenis.

  Haec loca non tauri spirantes naribus ignem

  invertere satis inmanis dentibus hydri

  nec galeis densisque virum seges horruit hastis;

  sed gravidae fruges et Bacchi Massicus humor

  inplevere; tenent oleae armentaque laeta.

  Hinc bellator equus campo sese arduus infert;

  hinc albi, Clitumne, greges et maxima taurus

  victima, saepe tuo perfusi flumine sacro,

  Romanos ad templa deum duxere triumphos.

  Hic ver adsiduum atque alienis mensibus aestas

  bis gravidae pecudes, bis pomis utilis arbos.

  At rabidae tigres absunt et saeva leonum

  semina nec miseros fallunt aconita legentis

  nec rapit inmensos orbis per humum neque tanto

  squameus in spiram tractu se colligit anguis.

  Adde tot egregias urbes operumque laborem,

  tot congesta manu praeruptis oppida saxis

  fluminaque antiquos subter labentia muros.

  An mare, quod supra, memorem, quodque adluit infra

  anne lacus tantos? Te, Lari maxume, teque,

  fluctibus et fremitu adsurgens Benace marino

  an memorem portus Lucrinoque addita claustra

  atque indignatum magnis stridoribus aequor

  Iulia qua ponto longe sonat unda refuso

  Tyrrhenusque fretis inmittitur aestus Avernis?

  Haec eadem argenti rivos aerisque metalla

  ostendit venis atque auro plurima fluxit.

  Haec genus acre virum, Marsos pubemque Sabellam

  adsuetumque malo Ligurem Volscosque verutos

  extulit, haec Decios, Marios, magnosque Camillos,

  Scipiadas duros bello et te, maxume Caesar,

  qui nunc extremis Asiae iam victor in oris

  inbellem avertis Romanis arcibus Indum.

  Salve, magna parens frugum, Saturnia tellus,

  magna virum; tibi res antiquae laudis et artem

  ingredior, sanctos ausus recludere fontis,

  Ascraeumque cano Romana per oppida carmen.

  Nunc locus arvorum ingeniis: quae robora cuique,

  quis color et quae sit rebus natura ferendis.

  Difficiles primum terrae collesque maligni,

  tenuis ubi argilla et dumosis calculus arvis,

  Palladia gaudent silva vivacis olivae.

  Indicio est tractu surgens oleaster eodem

  plurimus et strati bacis silvestribus agri.

  At quae pinguis humus dulcique uligine laeta,

  quique frequens herbis et fertilis ubere campus — -

  qualem saepe cava montis convalle solemus

  despicere; huc summis liquuntur rupibus amnes

  felicemque trahunt limum — -quique editus austro

  et filicem curvis invisam pascit aratris:

  hic tibi praevalidas olim multoque fluentis

  sufficiet Baccho vitis, hic fertilis uvae,

  hic laticis, qualem pateris libamus et auro,

  inflavit cum pinguis ebur Tyrrhenus ad aras,

  lancibus et pandis fumantia reddimus exta.

  Sin armenta magis studium vitulosque tueri

  aut ovium fetum aut urentis culta capellas,

  saltus et saturi petito longinqua Tarenti

  et qualem infelix amisit Mantua campum,

  pascentem niveos herboso flumine cycnos;

  non liquidi gregibus fontes, non gramina deerunt;

  et, quantum longis carpent armenta diebus,

  exigua tantum gelidus ros nocte reponet.

  Nigra fere et presso pinguis sub vomere terra

  et cui putre solum, — -namque hoc imitamur arando — -

  optima frumentis; non ullo ex aequore cernes

  plura domum tardis decedere plaustra iuvencis;

  aut unde iratus silvam devexit arator

  et nemora evertit multos ignava per annos

  antiquasque domos avium cum stirpibus imis

  eruit; illae altum nidis petiere relictis,

  at rudis enituit inpulso vomere campus.

  Nam ieiuna quidem clivosi glarea ruris

  vix humilis apibus casias roremque ministrat;

  et tophus scaber et nigris exesa chelydris

  creta negant alios aeque serpentibus agros

  dulcem ferre cibum et curvas praebere latebras.

  Quae tenuem exhalat nebulam fumosque volucris

  et bibit humorem et, cum volt, ex se ipsa remittit

  quaeque suo semper viridi se gramine vestit

  nec scabie et salsa laedit robigine ferrum:

  illa tibi laetis intexet vitibus ulmos,

  illa ferax oleo est, illam experiere colendo

  et facilem pecori et patientem vomeris unci.

  Talem dives arat Capua et vicina Vesevo

  ora iugo et vacuis Clanius non aequus Acerris.

  Nunc, quo quamque modo possis cognoscere, dicam.

  Rara sit an supra morem si densa requires — -

  altera frumentis quoniam favet, altera Baccho,

  densa magis Cereri, rarissima quaeque Lyaeo — -

  ante locum capies oculis alteque iubebis

  in solido puteum demitti omnemque repones

  rursus humum et pedibus summas aequabis harenas.

  Si deerunt, rarum pecorique et vitibus almis

  aptius uber erit; sin in sua posse negabunt

  ire loca et scrobibus superabit terra repletis,

  spissus ager; glaebas cunctantis crassaque terga

  exspecta et validis terram proscinde iuvencis.

  Salsa autem tellus et quae perhibetur amara,

  frugibus infelix — -ea nec mansuescit arando

  nec Baccho genus aut pomis sua nomina servat — -

  tale dabit specimen: tu spisso vimine qualos

  colaque prelorum fumosis deripe tectis;

  huc ager ille malus dulcesque a fontibus undae

  ad plenum calcentur; aqua eluctabitur omnis

  scilicet, et grandes ibunt per vimina guttae;

  at sapor indicium faciet manifestus et ora

  tristia temptantum sensu torquebit amaro.

  Pinguis item quae sit tellus, hoc denique pacto

  discimus: haud umquam manibus iactata fatiscit,

  sed picis in morem ad digitos lentescit habendo.

  Humida maiores herbas alit, ipsaque iusto

  laetior. Ah nimium ne sit mihi fertilis illa

  nec se praevalidam primis ostendat aristis!

  Quae gravis est, ipso tacitam se pondere prodit,

  quaeque levis. Promptum est oculis praediscere nigram,

  et quis cui color. At sceleratum exquirere frigus

  difficile est: piceae tantum taxique nocentes

  interdum aut hederae pandunt vestigia nigrae

  his animadversis terram multo ante memento

  excoquere et magnos scrobibus concidere montis,

  ante supinatas aquiloni ostendere glaebas,

  quam laetum infodias vitis genus. Optima putri

  arva solo: id venti curant gelidaeque pruinae

  et labefacta movens robustus iugera fossor.

  Ac si quos haud ulla viros vigilantia fugit,

  ante locum similem exquirunt, ubi prima paretur

  arboribus seges et quo mox digesta feratur,

  mutatam ignorent subito ne semina matrem.

  Quin etiam caeli regionem in cortice signant,

  ut, quo quaeque modo steterit, qua parte calores

  Austrinos tulerit, quae terga obverterit axi,

  restituant: adeo in teneris consuescere multum est.

  Collibus an
plano melius sit ponere vitem,

  quaere prius. Si pinguis agros metabere campi,

  densa sere; in denso non segnior ubere Bacchus;

  sin tumulis adclive solum collisque supinos,

  indulge ordinibus, nec setius omnis in unguem

  arboribus positis secto via limite quadret.

  Ut saepe ingenti bello cum longa cohortis

  explicuit legio et campo stetit agmen aperto,

  directaeque acies, ac late fluctuat omnis

  aere renidenti tellus, necdum horrida miscent

  proelia, sed dubius mediis Mars errat in armis:

  omnia sint paribus numeris dimensa viarum;

  non animum modo uti pascat prospectus inanem,

  sed quia non aliter viris dabit omnibus aequas

  terra neque in vacuum poterunt se extendere rami.

  Forsitan et scrobibus quae sint fastigia quaeras.

  ausim vel tenui vitem committere sulco.

  Altior ac penitus terrae defigitur arbos,

  aesculus in primis, quae quantum vertice ad auras

  aetherias, tantum radice in Tartara tendit.

  Ergo non hiemes illam, non flabra neque imbres

  convellunt; inmota manet, multosque nepotes,

  multa virum volvens durando saecula vincit.

  Tum fortis late ramos et bracchia pandens

  huc illuc, media ipsa ingentem sustinet umbram.

  Neve tibi ad solem vergant vineta cadentem,

  Neve inter vitis corylum sere, neve flagella

  summa pete aut summa defringe ex arbore plantas

  tantus amor terrae — -neu ferro laede retunso

  semina, neve oleae silvestris insere truncos:

  nam saepe incautis pastoribus excidit ignis,

  qui furtim pingui primum sub cortice tectus

  robora conprendit frondesque elapsus in altas

  ingentem caelo sonitum dedit; inde secutus

  per ramos victor perque alta cacumina regnat

  et totum involvit flammis nemus et ruit atram

  ad caelum picea crassus caligine nubem,

  praesertim si tempestas a vertice silvis

  incubuit glomeratque ferens incendia ventus.

  Hoc ubi, non a stirpe valent caesaeque reverti

  possunt atque ima similes revirescere terra;

  infelix superat foliis oleaster amaris.

  Nec tibi tam prudens quisquam persuadeat auctor

  tellurem Borea rigidam spirante movere.

  Rura gelu tum claudit hiems nec semine iacto

  concretam patitur radicem adfigere terrae.

  Optima vinetis satio, cum vere rubenti

  candida venit avis longis invisa colubris,

  prima vel autumni sub frigora, cum rapidus Sol

  nondum hiemem contingit equis, iam praeterit aestas.

  Ver adeo frondi nemorum, ver utile silvis;

  vere tument terrae et genitalia semina poscunt.

  Tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether

  coniugis in gremium laetae descendit et omnis

  magnus alit magno commixtus corpore fetus.

  Avia tum resonant avibus virgulta canoris

  et Venerem certis repetunt armenta diebus;

  parturit almus ager Zephyrique tepentibus auris

  laxant arva sinus; superat tener omnibus humor;

  inque novos soles audent se germina tuto

  credere, nec metuit surgentis pampinus austros

  aut actum caelo magnis aquilonibus imbrem,

  sed trudit gemmas et frondes explicat omnis.

  Non alios prima crescentis origine mundi

  inluxisse dies aliumve habuisse tenorem

  crediderim: ver illud erat, ver magnus agebat

  orbis et hibernis parcebant flatibus Euri,

  cum primae lucem pecudes hausere virumque

  terrea progenies duris caput extulit arvis,

  inmissaeque ferae silvis et sidera caelo.

  Nec res hunc tenerae possent perferre laborem,

  si non tanta quies iret frigusque caloremque

  inter, et exciperet caeli indulgentia terras.

  Quod superest, quaecumque premes virgulta per agros,

  sparge fimo pingui et multa memor occule terra,

  aut lapidem bibulum aut squalentis infode conchas;

  inter enim labentur aquae tenuisque subibit

  halitus atque animos tollent sata; iamque reperti,

  qui saxo super atque ingentis pondere testae

  urgerent; hoc effusos munimen ad imbris,

  hoc, ubi hiulca siti findit canis aestifer arva.

  Seminibus positis superest diducere terram

  saepius ad capita et duros iactare bidentis,

  aut presso exercere solum sub vomere et ipsa

  flectere luctantis inter vineta iuvencos;

  tum levis calamos et rasae hastilia virgae

  fraxineasque aptare sudes furcasque valentis,

  viribus eniti quarum et contemnere ventos

  adsuescant summasque sequi tabulata per ulmos.

  Ac dum prima novis adolescit frondibus aetas,

  parcendum teneris, et dum se laetus ad auras

  palmes agit laxis per purum inmissus habenis,

  ipsa acie nondum falcis temptanda, sed uncis

  carpendae manibus frondes interque legendae.

  Inde ubi iam validis amplexae stirpibus ulmos

  exierint, tum stringe comas, tum bracchia tonde — -

  ante reformidant ferrum — -tum denique dura

  exerce imperia et ramos conpesce fluentis.

  Texendae saepes etiam et pecus omne tenendum,

  praecipue dum frons tenera inprudensque laborum;

  cui super indignas hiemes solemque potentem

  silvestres uri adsidue capreaeque sequaces

  inludunt, pascuntur oves avidaeque iuvencae.

  Frigora nec tantum cana concreta pruina

  aut gravis incumbens scopulis arentibus aestas,

  quantum illi nocuere greges durique venenum

  dentis et admorso signata in stirpe cicatrix.

  Non aliam ob culpam Baccho caper omnibus aris

  caeditur et veteres ineunt proscaenia ludi

  praemiaque ingeniis pagos et compita circum

  thesidae posuere atque inter pocula laeti

  mollibus in pratis unctos saluere per utres.

  Nec non Ausonii, Troia gens missa, coloni

  versibus incomptis ludunt risuque soluto

  oraque corticibus sumunt horrenda cavatis

  et te, Bacche, vocant per carmina laeta tibique

  oscilla ex alta suspendunt mollia pinu.

  Hinc omnis largo pubescit vinea fetu,

  conplentur vallesque cavae saltusque profundi,

  et quocumque deus circum caput egit honestum.

  Ergo rite suum Baccho dicemus honorem

  carminibus patriis lancesque et liba feremus

  et ductus cornu stabit sacer hircus ad aram

  pinguiaque in veribus torrebimus exta colurnis.

  Est etiam ille labor curandis vitibus alter,

  cui numquam exhausti satis est: namque omne quot annis

  terque quaterque solum scindendum glebaque versis

  aeternum frangenda bidentibus, omne levandum

  fronde nemus. Redit agricolis labor actus in orbem

  atque in se sua per vestigia volvitur annus.

  Ac iam olim, seras posuit cum vinea frondes,

  frigidus et silvis aquilo decussit honorem,

  iam tum acer curas venientem extendit in annum

  rusticus et curvo Saturni dente relictam

  persequitur vitem attondens fingitque putando.

  Primus humum fodito, primus devecta cremato

  sarmenta et vallos primus sub tecta referto;

  postremus metito. Bis vitibus ingruit umbra,

  bis segetem densis obducunt sentibus herbae;

  durus uterque labor: laudato ingentia rura,

  exiguum colito. Nec non etiam aspera rusci
<
br />   vimina per silvam et ripis fluvialis arundo

  caeditur, incultique exercet cura salicti.

  Iam vinctae vites, iam falcem arbusta reponunt,

  iam canit effectos extremus vinitor antes:

  sollicitanda tamen tellus pulvisque movendus

  et iam maturis metuendus Iuppiter uvis.

  Contra non ulla est oleis cultura; neque illae

  procurvam exspectant falcem rastrosque tenacis,

  cum semel haeserunt arvis aurasque tulerunt;

  ipsa satis tellus, cum dente recluditur unco,

  sufficit humorem et gravidas, cum vomere, fruges.

  Hoc pinguem et placitam Paci nutritor olivam.

  Poma quoque, ut primum truncos sensere valentis

  et viris habuere suas, ad sidera raptim

  vi propria nituntur opisque haud indiga nostrae.

  Nec minus interea fetu nemus omne gravescit

  sanguineisque inculta rubent aviaria bacis.

  Tondentur cytisi, taedas silva alta ministrat,

  pascunturque ignes nocturni et lumina fundunt.

  Et dubitant homines serere atque inpendere curam

  quid maiora sequar? — -salices humilesque genestae

  aut illae pecori frondem aut pastoribus umbram

  Sufficiunt saepemque satis et pabula melli — -

  et iuvat undantem buxo spectare Cytorum

  naryciaeque picis lucos, iuvat arva videre

  non rastris, hominum non ulli obnoxia curae.

  Ipsae Caucasio steriles in vertice silvae,

  quas animosi Euri adsidue franguntque feruntque,

  dant alios aliae fetus, dant utile lignum

  navigiis pinus, domibus cedrumque cupressosque.

  Hinc radios trivere rotis, hinc tympana plaustris

  agricolae et pandas ratibus posuere carinas,

  viminibus salices fecundae, frondibus ulmi,

  at myrtus validis hastilibus et bona bello

  cornus, Ituraeos taxi torquentur in arcus.

  Nec tiliae leves aut torno rasile buxum

  non formam accipiunt ferroque cavantur acuto.

  Nec non et torrentem undam levis innatat alnus,

  missa Pado; nec non et apes examina condunt

  corticibusque cavis vitiosaeque ilicis alvo.

  Quid memorandum aeque Baccheia dona tulerunt

  Bacchus et ad culpam causas dedit; ille furentis

  centauros leto domuit, Rhoetumque Pholumque

  et magno Hylaeum Lapithis cratere minantem.

  O fortunatos nimium, sua si bona norint,

  agricolas! quibus ipsa procul discordibus armis

  fundit humo facilem victum iustissima tellus.

  Si non ingentem foribus domus alta superbis

  mane salutantum totis vomit aedibus undam,

  nec varios inhiant pulchra testudine postis

  inlusasque auro vestes Ephyreiaque aera,

  alba neque Assyrio fucatur lana veneno