Complete Works of Virgil

by Virgil

  quae vigilanda viris. vel cum ruit imbriferum ver,

  spicea iam campis cum messis inhorruit et cum

  frumenta in viridi stipula lactentia turgent.

  Saepe ego, cum flavis messorem induceret arvis

  agricola et fragili iam stringeret hordea culmo,

  omnia ventorum concurrere proelia vidi,

  quae gravidam late segetem ab radicibus imis

  sublimem expulsam eruerent; ita turbine nigro

  ferret hiems culmumque levem stipulasque volantis.

  Saepe etiam inmensum caelo venit agmen aquarum

  et foedam glomerant tempestatem imbribus atris

  collectae ex alto nubes; ruit arduus aether

  et pluvia ingenti sata laeta boumque labores

  diluit; inplentur fossae et cava flumina crescunt

  cum sonitu fervetque fretis spirantibus aequor.

  Ipse pater media nimborum in nocte corusca

  fulmina molitur dextra; quo maxuma motu

  terra tremit; fugere ferae et mortalia corda

  per gentis humilis stravit pavor; ille flagranti

  aut Athon aut Rhodopen aut alta Ceraunia telo

  deicit; ingeminant austri et densissimus imber;

  nunc nemora ingenti vento, nunc litora plangunt.

  Hoc metuens caeli menses et sidera serva,

  frigida Saturni sese quo stella receptet,

  quos ignis caelo Cyllenius erret in orbis.

  In primis venerare deos atque annua magnae

  sacra refer Cereri laetis operatus in herbis

  extremae sub casum hiemis, iam vere sereno.

  Tum pingues agni et tum mollissima vina,

  tum somni dulces densaeque in montibus umbrae.

  Cuncta tibi Cererem pubes agrestis adoret;

  cui tu lacte favos et miti dilue Baccho,

  terque novas circum felix eat hostia fruges,

  omnis quam chorus et socii comitentur ovantes,

  et Cererem clamore vocent in tecta; neque ante

  falcem maturis quisquam supponat aristis,

  quam Cereri torta redimitus tempora quercu

  det motus incompositos et carmina dicat.

  Atque haec ut certis possemus discere signis,

  aestusque pluviasque et agentis frigora ventos,

  ipse Pater statuit, quid menstrua Luna moneret,

  quo signo caderent austri, quid saepe videntes

  agricolae propius stabulis armenta tenerent.

  Continuo ventis surgentibus aut freta ponti

  incipiunt agitata tumescere et aridus altis

  montibus audiri fragor aut resonantia longe

  litora misceri et nemorum increbrescere murmur.

  Iam sibi tum a curvis male temperat unda carinis,

  cum medio celeres revolant ex aequore mergi

  clamoremque ferunt ad litora, cumque marinae

  in sicco ludunt fulicae notasque paludes

  deserit atque altam supra volat ardea nubem.

  Saepe etiam stellas vento inpendente videbis

  praecipitis caelo labi noctisque per umbram

  flammarum longos a tergo albescere tractus;

  saepe levem paleam et frondes volitare caducas

  aut summa nantis in aqua colludere plumas.

  At Boreae de parte trucis cum fulminat et cum

  Eurique Zephyrique tonat domus: omnia plenis

  rura natant fossis atque omnis navita ponto

  humida vela legit. Numquam inprudentibus imber

  obfuit: aut illum surgentem vallibus imis

  aeriae fugere grues, aut bucula caelum

  suspiciens patulis captavit naribus auras,

  aut arguta lacus circumvolitavit hirundo

  et veterem in limo ranae cecinere querelam.

  Saepius et tectis penetralibus extulit ova

  angustum formica terens iter et bibit ingens

  arcus et e pastu decedens agmine magno

  corvorum increpuit densis exercitus alis.

  Iam variae pelagi volucres et quae Asia circum

  dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri,

  certatim largos umeris infundere rores:

  nunc caput obiectare fretis, nunc currere in undas

  et studio incassum videas gestire lavandi.

  Tum cornix plena pluviam vocat inproba voce

  et sola in sicca secum spatiatur harena.

  Ne nocturna quidem carpentes pensa puellae

  nescivere hiemem, testa cum ardente viderent

  scintillare oleum et putris concrescere fungos.

  Nec minus ex imbri soles et aperta serena

  prospicere et certis poteris cognoscere signis:

  nam neque tum stellis acies obtunsa videtur,

  nec fratris radiis obnoxia surgere Luna,

  tenuia nec lanae per caelum vellera ferri;

  non tepidum ad solem pinnas in litore pandunt

  dilectae Thetidi alcyones, non ore solutos

  inmundi meminere sues iactare maniplos.

  At nebulae magis ima petunt campoque recumbunt,

  solis et occasum servans de culmine summo

  nequiquam seros exercet noctua cantus.

  Adparet liquido sublimis in aere Nisus

  et pro purpureo poenas dat Scylla capillo:

  quacumque illa levem fugiens secat aethera pinnis,

  ecce inimicus, atrox, magno stridore per auras

  insequitur Nisus; qua se fert Nisus ad auras,

  illa levem fugiens raptim secat aethera pinnis

  Tum liquidas corvi presso ter gutture voces

  aut quater ingeminant, et saepe cubilibus altis

  nescio qua praeter solitum dulcedine laeti

  inter se in foliis strepitant; iuvat imbribus actis

  progeniem parvam dulcisque revisere nidos;

  haud equidem credo, quia sit divinitus illis

  ingenium aut rerum fato prudentia maior;

  verum ubi tempestas et caeli mobilis humor

  mutavere vias et Iuppiter uvidus austris

  denset, erant quae rara modo, et, quae densa, relaxat,

  vertuntur species animorum et pectora motus

  nunc alios, alios, dum nubila ventus agebat,

  concipiunt: hinc ille avium concentus in agris

  et laetae pecudes et ovantes gutture corvi.

  Si vero solem ad rapidum lunasque sequentis

  ordine respicies, numquam te crastina fallet

  hora neque insidiis noctis capiere serenae.

  Luna, revertentis cum primum colligit ignis,

  si nigrum obscuro conprenderit aera cornu,

  maxumus agricolis pelagoque parabitur imber;

  at si virgineum suffuderit ore ruborem,

  ventus erit; vento semper rubet aurea Phoebe.

  Sin ortu quarto, namque is certissimus auctor,

  pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit,

  totus et ille dies et qui nascentur ab illo

  exactum ad mensem pluvia ventisque carebunt,

  votaque servati solvent in litore nautae

  Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae.

  Sol quoque et exoriens et cum se condet in undas

  signa dabit; solem certissima signa sequuntur,

  et quae mane refert et quae surgentibus astris.

  Ille ubi nascentem maculis variaverit ortum

  conditus in nubem medioque refugerit orbe,

  suspecti tibi sint imbres; namque urget ab alto

  arboribusque satisque Notus pecorique sinister.

  Aut ubi sub lucem densa inter nubila sese

  diversi rumpent radii aut ubi pallida surget

  Tithoni croceum linquens Aurora cubile,

  heu male tum mitis defendet pampinus uvas:

  tam multa in tectis crepitans salit horrida grando.

  Hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo,

  profuerit meminisse magis; nam saepe videmus

  ipsius in voltu varios errare colores:

  caeruleus pluviam denuntiat, igneus Euros;

 
; sin maculae incipient rutilo inmiscerier igni,

  omnia tum pariter vento nimbisque videbis

  fervere. Non illa quisquam me nocte per altum

  ire, neque a terra moneat convellere funem.

  At si, cum referetque diem condetque relatum,

  lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis

  et claro silvas cernes Aquilone moveri.

  Denique quid vesper serus vehat, unde serenas

  ventus agat nubes, quid cogitet humidus Auster,

  sol tibi signa dabit. Solem quis dicere falsum

  audeat. Ille etiam caecos instare tumultus

  saepe monet fraudemque et operta tumescere bella.

  Ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam,

  cum caput obscura nitidum ferrugine texit

  inpiaque aeternam timuerunt saecula noctem.

  Tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti

  obscenaeque canes inportunaeque volucres

  signa dabant. Quotiens Cyclopum effervere in agros

  vidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam

  flammarumque globos liquefactaque volvere saxa!

  Armorum sonitum toto Germania caelo

  audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes.

  Vox quoque per lucos volgo exaudita silentis

  ingens et simulacra modis pallentia miris

  visa sub obscurum noctis, pecudesque locutae,

  infandum! sistunt amnes terraeque dehiscunt

  et maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant.

  Proluit insano contorquens vertice silvas

  fluviorum rex Eridanus camposque per omnis

  cum stabulis armenta tulit. Nec tempore eodem

  tristibus aut extis fibrae adparere minaces

  aut puteis manare cruor cessavit et altae

  per noctem resonare lupis ululantibus urbes.

  Non alias caelo ceciderunt plura sereno

  fulgura nec diri totiens arsere cometae.

  ergo inter sese paribus concurrere telis

  Romanas acies iterum videre Philippi;

  nec fuit indignum superis, bis sanguine nostro

  Emathiam et latos Haemi pinguescere campos.

  Scilicet et tempus veniet, cum finibus illis

  agricola incurvo terram molitus aratro

  exesa inveniet scabra robigine pila

  aut gravibus rastris galeas pulsabit inanis

  grandiaque effossis mirabitur ossa sepulchris.

  Di patrii, Indigetes, et romule Vestaque mater,

  quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia servas,

  hunc saltem everso iuvenem succurrere saeclo

  ne prohibete! Satis iam pridem sanguine nostro

  Laomedonteae luimus periuria Troiae;

  iam pridem nobis caeli te regia, Caesar,

  invidet atque hominum queritur curare triumphos;

  quippe ubi fas versum atque nefas: tot bella per orbem,

  tam multae scelerum facies; non ullus aratro

  dignus honos, squalent abductis arva colonis

  et curvae rigidum falces conflantur in ensem.

  Hinc movet Euphrates, illinc Germania bellum;

  vicinae ruptis inter se legibus urbes

  arma ferunt; saevit toto Mars inpius orbe;

  ut cum carceribus sese effudere quadrigae,

  addunt in spatia et frustra retinacula tendens

  fertur equis auriga neque audit currus habenas.

  LIBER II

  Hactenus arvorum cultus et sidera caeli,

  nunc te, Bacche, canam, nec non silvestria tecum

  virgulta et prolem tarde crescentis olivae.

  Huc, pater o Lenaee — -tuis hic omnia plena

  muneribus, tibi pampineo gravidus autumno

  floret ager, spumat plenis vindemia labris — -

  huc, pater o Lenaee, veni nudataque musto

  tingue novo mecum direptis crura cothurnis.

  Principio arboribus varia est natura creandis.

  namque aliae nullis hominum cogentibus ipsae

  sponte sua veniunt camposque et flumina late

  curva tenent, ut molle siler lentaeque genestae,

  populus et glauca canentia fronde salicta;

  pars autem posito surgunt de semine, ut altae

  castaneae nemorumque Iovi quae maxima frondet

  aesculus atque habitae Grais oracula quercus.

  Pullulat ab radice aliis densissima silva,

  ut cerasis ulmisque; etiam Parnasia laurus

  parva sub ingenti matris se subicit umbra.

  Hos natura modos primum dedit, his genus omne

  silvarum fruticumque viret nemorumque sacrorum.

  Sunt aliae, quas ipse via sibi repperit usus.

  Hic plantas tenero abscindens de corpore matrum

  deposuit sulcis, hic stirpes obruit arvo

  quadrifidasque sudes et acuto robore vallos;

  silvarumque aliae pressos propaginis arcus

  exspectant et viva sua plantaria terra;

  nil radicis egent aliae summumque putator

  haud dubitat terrae referens mandare cacumen.

  Quin et caudicibus sectis — -mirabile dictu — -

  truditur e sicco radix oleagina ligno.

  Et saepe alterius ramos inpune videmus

  vertere in alterius mutatamque insita mala

  ferre pirum et prunis lapidosa rubescere corna.

  Quare agite o proprios generatim discite cultus,

  agricolae, fructusque feros mollite colendo,

  neu segnes iaceant terrae. Iuvat Ismara Baccho

  conserere atque olea magnum vestire Taburnum.

  Tuque ades inceptumque una decurre laborem,

  O decus, o famae merito pars maxima nostrae,

  Maecenas, pelagoque volans da vela patenti;

  non ego cuncta meis amplecti versibus opto,

  non, mihi si linguae centum sint oraque centum,

  ferrea vox; ades et primi lege litoris oram.

  In manibus terrae; non hic te carmine ficto

  atque per ambages et longa exorsa tenebo.

  Sponte sua quae se tollunt in luminis oras,

  infecunda quidem, sed laeta et fortia surgunt;

  quippe solo natura subest. Tamen haec quoque, si quis

  inserat aut scrobibus mandet mutata subactis,

  exuerint silvestrem animum cultuque frequenti

  in quascumque voles artis haud tarda sequentur.

  Nec non et sterilis, quae stirpibus exit ab imis,

  hoc faciat, vacuos si sit digesta per agros;

  nunc altae frondes et rami matris opacant

  crescentique adimunt fetus uruntque ferentem.

  Iam quae seminibus iactis se sustulit arbos

  tarda venit seris factura nepotibus umbram,

  pomaque degenerant sucos oblita priores

  et turpis avibus praedam fert uva racemos.

  Scilicet omnibus est labor inpendendus et omnes

  cogendae in sulcum ac multa mercede domandae.

  Sed truncis oleae melius, propagine vites

  respondent, solido Paphiae de robore myrtus;

  plantis et durae coryli nascuntur et ingens

  fraxinus Herculeaeque arbos umbrosa coronae

  Chaoniique patris glandes, etiam ardua palma

  nascitur et casus abies visura marinos.

  Inseritur vero et fetu nucis arbutus horrida,

  et steriles platani malos gessere valentis;

  castaneae fagus, ornusque incanuit albo

  flore piri glandemque sues fregere sub ulmis.

  Nec modus inserere atque oculos inponere simplex.

  Nam qua se medio trudunt de cortice gemmae

  et tenuis rumpunt tunicas, angustus in ipso

  fit nodo sinus: huc aliena ex arbore germen

  includunt udoque docent inolescere libro.

  Aut rursum enodes trunci resecantur et alte

  finditur in solidum cuneis via, deinde feraces

  plantae inmittuntur: nec longum tempus, et ingens />
  exsilit ad caelum ramis felicibus arbos

  miraturque novas frondes et non sua poma.

  Praeterea genus haud unum nec fortibus ulmis

  nec salici lotoque neque Idaeis cyparissis,

  nec pingues unam in faciem nascuntur olivae,

  orchades et radii et amara pausia baca

  pomaque et Alcinoi silvae, nec surculus idem

  Crustumiis Syriisque piris gravibusque volemis.

  Non eadem arboribus pendet vindemia nostris,

  quam Methymnaeo carpit de palmite Lesbos;

  sunt Thasiae vites, sunt et Mareotides albae,

  pinguibus hae terris habiles, levioribus illae,

  et passo Psithia utilior tenuisque Lageos

  temptatura pedes olim vincturaque linguam,

  purpureae preciaeque, et quo te carmine dicam,

  Rhaetica? Nec cellis ideo contende Falernis.

  Sunt et Amineae vites, firmissima vina,

  Tmolius adsurgit quibus et rex ipse Phanaeus;

  Argitisque minor, cui non certaverit ulla

  aut tantum fluere aut totidem durare per annos.

  Non ego te, Dis et mensis accepta secundis,

  transierim, Rhodia, et tumidis, Bumaste, racemis.

  Sed neque quam multae species nec nomina quae sint,

  est numerus; neque enim numero conprendere refert;

  quem qui scire velit, Libyci velit aequoris idem

  discere quam multae Zephyro turbentur harenae,

  aut ubi navigiis violentior incidit Eurus,

  nosse, quot Ionii veniant ad litora fluctus.

  Nec vero terrae ferre omnes omnia possunt.

  fluminibus salices crassisque paludibus alni

  nascuntur, steriles saxosis montibus orni;

  litora myrtetis laetissima; denique apertos

  Bacchus amat collis, aquilonem et frigora taxi.

  Aspice et extremis domitum cultoribus orbem

  Eoasque domos Arabum pictosque Gelonos:

  divisae arboribus patriae. Sola India nigrum

  fert ebenum, solis est turea virga Sabaeis.

  Quid tibi odorato referam sudantia ligno

  balsamaque et bacas semper frondentis acanthi?

  Quid nemora Aethiopum molli canentia lana,

  velleraque ut foliis depectant tenuia Seres;

  aut quos Oceano propior gerit India lucos,

  extremi sinus orbis, ubi aera vincere summum

  arboris haud ullae iactu potuere sagittae?

  Et gens illa quidem sumptis non tarda pharetris.

  Media fert tristis sucos tardumque saporem

  felicis mali, quo non praesentius ullum,

  pocula si quando saevae infecere novercae,

  miscueruntque herbas et non innoxia verba,

  auxilium venit ac membris agit atra venena.

  Ipsa ingens arbos faciemque simillima lauro;

  et, si non alium late iactaret odorem,