Complete Works of Virgil

by Virgil

  Huic percussa nova mentem formidine mater,

  `duc, age, duc ad nos; fas illi limina divum

  tangere,’ ait. Simul alta iubet discedere late

  flumina, qua iuvenis gressus inferret. At illum

  curvata in montis faciem circumstetit unda

  accepitque sinu vasto misitque sub amnem.

  Iamque domum mirans genetricis et umida regna

  speluncisque lacus clausos lucosque sonantes

  ibat et ingenti motu stupefactus aquarum

  omnia sub magna labentia flumina terra

  spectabat diversa locis, Phasimque Lycumque

  et caput, unde altus primum se erumpit Enipeus

  unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta

  saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus,

  et gemina auratus taurino cornua vultu

  Eridanus, quo non alius per pinguia culta

  in mare purpureum violentior effluit amnis.

  Postquam est in thalami pendentia pumice tecta

  perventum et nati fletus cognovit inanes

  Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontes

  germanae tonsisque ferunt mantelia villis;

  pars epulis onerant mensas et plena reponunt

  pocula, Panchaeis adolescunt ignibus arae;

  et mater, `Cape Maeonii carchesia Bacchi:

  Oceano libemus,’ ait. Simul ipsa precatur

  Oceanumque patrem rerum Nymphasque sorores

  centum quae silvas, centum quae flumina servant.

  Ter liquido ardentem perfundit nectare Vestam,

  ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit.

  Omine quo firmans animum sic incipit ipsa:

  `Est in Carphatio Neptuni gurgite vates

  caeruleus Proteus, magnum qui piscibus aequor

  et iuncto bipedum curru metitur equorum.

  Hic nunc Emathiae portus patriamque revisit

  Pallenen, hunc et Nymphae veneramur et ipse

  grandaevus Nereus; novit namque omnia vates,

  quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur;

  quippe ita Neptuno visum est, immania cuius

  armenta et turpes pascit sub gurgite phocas.

  Hic tibi, nate, prius vinclis capiendus, ut omnem

  expediat morbi causam eventusque secundet.

  Nam sine vi non ulla dabit praecepta, neque illum

  orando flectes; vim duram et vincula capto

  tende; doli circum haec demum frangentur inanes.

  Ipsa ego, te, medios cum sol accenderit aestus,

  cum sitiunt herbae et pecori iam gratior umbra est,

  in secreta senis ducam, quo fessus ab undis

  se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem.

  Verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis,

  tum variae eludent species atque ora ferarum

  Fiet enim subito sus horridus atraque tigris

  squamosusque draco et fulva cervice leaena,

  aut acrem flammae sonitum dabit atque ita vinclis

  excidet, aut in aquas tenues dilapsus abibit.

  Sed quanto ille magis formas se vertet in omnes,

  tanto, nate, magis contende tenacia vincla,

  donec talis erit mutato corpore, qualem

  videris, incepto tegeret cum lumina somno.

  Haec ait et liquidum ambrosiae defundit odorem,

  quo totum nati corpus perduxit; at illi

  dulcis compositis spiravit crinibus aura

  atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens

  exesi latere in montis, quo plurima vento

  cogitur inque sinus scindit sese unda reductos,

  deprensis olim statio tutissima nautis;

  intus se vasti Proteus tegit obice saxi.

  Hic iuvenem in latebris aversum a lumine Nympha

  collocat; ipsa procul nebulis obscura resistit.

  Iam rapidus torrens sitientes Sirius Indos

  ardebat, caelo et medium sol igneus orbem

  hauserat; arebant herbae et cava flumina siccis

  faucibus ad limum radii tepefacta coquebant:

  cum Proteus consueta petens e fluctibus antra

  ibat; eum vasti circum gens umida ponti

  exsultans rorem late dispergit amarum.

  Sternunt se somno diversae in litore phocae.

  Ipse, velut stabuli custos in montibus olim,

  vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit,

  auditisque lupos acuunt balatibus agni,

  considit scopulo medius numerumque recenset.

  Cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas,

  vix defessa senem passus componere membra

  cum clamore ruit magno manicisque iacentem

  occupat. Ille suae contra non immemor artis

  omnia transformat sese in miracula rerum,

  ignemque horribilemque feram fluviumque liquentem.

  Verum ubi nulla fugam reperit fallacia, victus

  in sese redit atque hominis tandem ore locutus:

  `Nam quis te, iuvenum confidentissime, nostras

  iussit adire domos? Quidve hinc petis?’ inquit. At ille:

  `Scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere quicquam

  sed tu desine velle. Deum praecepta secuti

  venimus hinc lapsis quaesitum oracula rebus.

  Tantum effatus. Ad haec vates vi denique multa

  ardentes oculos intorsit lumine glauco

  et graviter frendens sic fatis ora resolvit.

  Non te nullius exercent numinis irae;

  magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus

  haudquaquam ob meritum poenas, ni fata resistant,

  suscitat et rapta graviter pro coniuge saevit.

  Illa quidem, dum te fugeret per flumina praeceps,

  immanem ante pedes hydrum moritura puella

  servantem ripas alta non vidit in herba.

  At chorus aequalis Dryadum clamore supremos

  implerunt montes; flerunt Rhodopeiae arces

  altaque Pangaea et Rhesi mavortia tellus

  atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia.

  Ipse cava solans aegrum testudine amorem

  te, dulcis coniunx, te solo in litore secum,

  te veniente die, te decedente canebat.

  Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis,

  et caligantem nigra formidine lucum

  ingressus manesque adiit regemque tremendum

  nesciaque humanis precibus mansuescere corda.

  At cantu commotae Erebi de sedibus imis

  umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum,

  quam multa in foliis avium se milia condunt

  vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber,

  matres atque viri defunctaque corpora vita

  magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,

  impositique rogis iuvenes ante ora parentum,

  quos circum limus niger et deformis harundo

  Cocyti tardaque palus inamabilis unda

  alligat et noviens Styx interfusa coercet.

  Quin ipsae stupuere domus atque intima Leti

  tartara caeruleosque implexae crinibus angues

  Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora

  atque Ixionii vento rota constitit orbis.

  Iamque pedem referens casus evaserat omnes;

  redditaque Eurydice superas veniebat ad auras,

  pone sequens, namque hanc dederat Proserpina legem,

  cum subita incautum dementia cepit amantem,

  ignoscenda quidem, scirent si ignoscere manes.

  Restitit Eurydicenque suam iam luce sub ipsa

  immemor heu! victusque animi respexit. Ibi omnis

  effusus labor atque immitis rupta tyranni

  foedera, terque fragor stagnis auditus Avernis.

  Illa, Quis et me, inquit, miseram et te perdidit, Orpheu,

  quis tantus furor? En iterum crudelia retro

  Fata vocant, conditque natantia lumina somnus.

  Iamque vale: feror ingenti circum
data nocte

  invalidasque tibi tendens, heu non tua, palmas!

  dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras

  commixtus tenues, fugit diversa, neque illum,

  prensantem nequiquam umbras et multa volentem

  dicere, praeterea vidit, nec portitor Orci

  amplius obiectam passus transire paludem.

  Quid faceret? Quo se rapta bis coniuge ferret?

  Quo fletu Manis, quae numina voce moveret?

  Illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba.

  Septem illum totos perhibent ex ordine menses

  rupe sub aeria deserti ad Strymonis undam

  flesse sibi et gelidis haec evolvisse sub antris

  mulcentem tigres et agentem carmine quercus;

  qualis populea maerens philomela sub umbra

  amissos queritur fetus, quos durus arator

  observans nido implumes detraxit; at illa

  flet noctem ramoque sedens miserabile carmen

  integrat et maestis late loca questibus implet.

  Nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei.

  Solus Hyperboreas glacies Tanaimque nivalem

  arvaque Rhipaeis numquam viduata pruinis

  lustrabat raptam Eurydicen atque inrita Ditis

  dona querens; spretae Ciconum quo munere matres

  inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi

  discerptum latos iuvenem sparsere per agros.

  Tum quoque marmorea caput a cervice revulsum

  gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus

  volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua

  ah miseram Eurydicen! anima fugiente vocabat:

  Eurydicen toto referebant flumine ripae.

  Haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum,

  quaque dedit, spumantem undam sub vertice torsit.

  At non Cyrene; namque ultro adfata timentem:

  `Nate, licet tristes animo deponere curas.

  Haec omnis morbi causa; hinc miserabile Nymphae,

  cum quibus illa choros lucis agitabat in altis,

  exitium misere apibus. Tu munera supplex

  tende petens pacem et faciles venerare Napaeas;

  namque dabunt veniam votis irasque remittent.

  Sed modus orandi qui sit, prius ordine dicam.

  Quattuor eximios praestanti corpore tauros,

  qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycaei,

  delige et intacta totidem cervice iuvencas.

  Quattuor his aras alta ad delubra dearum

  constitue et sacrum iugulis demitte cruorem,

  corporaque ipsa boum frondoso desere luco.

  Post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus,

  inferias Orphei Lethaea papavera mittes

  et nigram mactabis ovem lucumque revises:

  placatam Eurydicen vitula venerabere caesa.

  Haud mora; continuo matris praecepta facessit;

  ad delubra venit, monstratas excitat aras,

  quattuor eximios praestanti corpore tauros

  ducit et intacta totidem cervice iuvencas.

  Post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus,

  inferias Orphei mittit lucumque revisit.

  Hic vero subitum ac dictu mirabile monstrum

  adspiciunt, liquefacta boum per viscera toto

  stridere apes utero et ruptis effervere costis,

  immensasque trahi nubes, iamque arbore summa

  confluere et lentis uvam demittere ramis.

  Haec super arvorum cultu pecorumque canebam

  et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum

  fulminat Euphraten bello victorque volentes

  per populos dat iura viamque adfectat Olympo.

  Illo Vergilium me tempore dulcis alebat

  Parthenope studiis florentem ignobilis oti,

  carmina qui lusi pastorum audaxque iuventa,

  Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi.

  AENEID

  The original Latin text of ‘The Aeneid’

  CONTENTS

  LIBER I

  LIBER II

  LIBER III

  LIBER IV

  LIBER V

  LIBER VI

  LIBER VII

  LIBER VIII

  LIBER IX

  LIBER X

  LIBER XI

  LIBER XII

  LIBER I

  Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris

  Italiam, fato profugus, Laviniaque venit

  litora, multum ille et terris iactatus et alto

  vi superum saevae memorem Iunonis ob iram;

  multa quoque et bello passus, dum conderet urbem, 5

  inferretque deos Latio, genus unde Latinum,

  Albanique patres, atque altae moenia Romae.

  Musa, mihi causas memora, quo numine laeso,

  quidve dolens, regina deum tot volvere casus

  insignem pietate virum, tot adire labores 10

  impulerit. Tantaene animis caelestibus irae?

  Urbs antiqua fuit, Tyrii tenuere coloni,

  Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe

  ostia, dives opum studiisque asperrima belli;

  quam Iuno fertur terris magis omnibus unam 15

  posthabita coluisse Samo; hic illius arma,

  hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse,

  si qua fata sinant, iam tum tenditque fovetque.

  Progeniem sed enim Troiano a sanguine duci

  audierat, Tyrias olim quae verteret arces; 20

  hinc populum late regem belloque superbum

  venturum excidio Libyae: sic volvere Parcas.

  Id metuens, veterisque memor Saturnia belli,

  prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis —

  necdum etiam causae irarum saevique dolores 25

  exciderant animo: manet alta mente repostum

  iudicium Paridis spretaeque iniuria formae,

  et genus invisum, et rapti Ganymedis honores.

  His accensa super, iactatos aequore toto

  Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli, 30

  arcebat longe Latio, multosque per annos

  errabant, acti fatis, maria omnia circum.

  Tantae molis erat Romanam condere gentem!

  Vix e conspectu Siculae telluris in altum

  vela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant, 35

  cum Iuno, aeternum servans sub pectore volnus,

  haec secum: ‘Mene incepto desistere victam,

  nec posse Italia Teucrorum avertere regem?

  Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classem

  Argivom atque ipsos potuit submergere ponto, 40

  unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?

  Ipsa, Iovis rapidum iaculata e nubibus ignem,

  disiecitque rates evertitque aequora ventis,

  illum expirantem transfixo pectore flammas

  turbine corripuit scopuloque infixit acuto. 45

  Ast ego, quae divom incedo regina, Iovisque

  et soror et coniunx, una cum gente tot annos

  bella gero! Et quisquam numen Iunonis adoret

  praeterea, aut supplex aris imponet honorem?’

  Talia flammato secum dea corde volutans 50

  nimborum in patriam, loca feta furentibus austris,

  Aeoliam venit. Hic vasto rex Aeolus antro

  luctantes ventos tempestatesque sonoras

  imperio premit ac vinclis et carcere frenat.

  Illi indignantes magno cum murmure montis 55

  circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce

  sceptra tenens, mollitque animos et temperat iras.

  Ni faciat, maria ac terras caelumque profundum

  quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.

  Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris, 60

  hoc metuens, molemque et montis insuper altos

  imposuit, regemque dedit, qui foedere certo

  et premere et laxas sciret dare iussus habenas.

  Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est:
>
  ‘Aeole, namque tibi divom pater atque hominum rex 65

  et mulcere dedit fluctus et tollere vento,

  gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor,

  Ilium in Italiam portans victosque Penates:

  incute vim ventis submersasque obrue puppes,

  aut age diversos et disiice corpora ponto. 70

  Sunt mihi bis septem praestanti corpore nymphae,

  quarum quae forma pulcherrima Deiopea,

  conubio iungam stabili propriamque dicabo,

  omnis ut tecum meritis pro talibus annos

  exigat, et pulchra faciat te prole parentem.’ 75

  Aeolus haec contra: ‘Tuus, O regina, quid optes

  explorare labor; mihi iussa capessere fas est.

  Tu mihi, quodcumque hoc regni, tu sceptra Iovemque

  concilias, tu das epulis accumbere divom,

  nimborumque facis tempestatumque potentem.’ 80

  Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montem

  impulit in latus: ac venti, velut agmine facto,

  qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.

  Incubuere mari, totumque a sedibus imis

  una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis 85

  Africus, et vastos volvunt ad litora fluctus.

  Insequitur clamorque virum stridorque rudentum.

  Eripiunt subito nubes caelumque diemque

  Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra.

  Intonuere poli, et crebris micat ignibus aether, 90

  praesentemque viris intentant omnia mortem.

  Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra:

  ingemit, et duplicis tendens ad sidera palmas

  talia voce refert: ‘O terque quaterque beati,

  quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis 95

  contigit oppetere! O Danaum fortissime gentis

  Tydide! Mene Iliacis occumbere campis

  non potuisse, tuaque animam hanc effundere dextra,

  saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens

  Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis 100

  scuta virum galeasque et fortia corpora volvit?’

  Talia iactanti stridens Aquilone procella

  velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.

  Franguntur remi; tum prora avertit, et undis

  dat latus; insequitur cumulo praeruptus aquae mons. 105

  Hi summo in flucta pendent; his unda dehiscens

  terram inter fluctus aperit; furit aestus harenis.

  Tris Notus abreptas in saxa latentia torquet —

  saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus aras —

  dorsum immane mari summo; tris Eurus ab alto 110

  in brevia et Syrtis urguet, miserabile visu,

  inliditque vadis atque aggere cingit harenae.

  Unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten,